پـدر علـم ارتباطات ایـران درگذشـت

مرگ، نقطه پایان نیم قرن تلاش برای ارتقای روزنامه نگاری ایران

پـدر علـم ارتباطات ایـران درگذشـت

پروفسور کاظم معتمدنژاد، پدر علم ارتباطات ایران و احیاگر آموزش روزنامه‌نگاری در ایران که از مدتها پیش بیمار بود، عصر پنجشنبه در آستانه 80 سالگی درگذشت. مراسم تشییع پیکر این استاد برجسته ارتباطات و روزنامه‌نگاری، امروز شنبه (16 آذر) ساعت 9 صبح از مقابل دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی واقع در سه‌راه ضرابخانه، خیابان شهید گل‌نبی، برگزار می‌شود. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامی درگذشت پروفسور کاظم معتمدنژادرا تسلیت گفت. در پیام علی جنتی آمده است: درگذشت پروفسور کاظم معتمدنژاد، استاد مسلم علوم ارتباطات و پایه‌گذار رویکردهای نوین علمی به ارتباطات اجتماعی، روابط عمومی و اطلاع‌رسانی در کشور، ضایعه‌ای اندوهناک و جبران‌ناپذیر برای جامعه علمی و فرهنگی کشور به شمار می‌آید. وی نه تنها محقق و مولفی برجسته در حوزه علوم ارتباطات بود، بلکه آثار ارزشمند وی، اثرات ماندگار و موثری بر سایر حوزه‌های علوم اجتماعی و فرهنگی نیز از خود به جای گذاشته است. ارزش فعالیت‌های علمی این استاد فرزانه تنها به تحقیقات و تالیفاتش منحصر نبوده، بلکه تلاش‌های مجدانه وی در کسوت معلمی با تربیت شاگردانی شایسته، که امروز خود در زمره بهترین استادان و محققان کشور به شمار می‌آیند، در تداوم رشد علمی کشور و سرافرازی و توسعه علمی، فرهنگی و اجتماعی کشور نقشی ماندگار برجای نهاده است. اینجانب، به نمایندگی از خانواده بزرگ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فقدان این استاد فرهیخته را به ملت بزرگ ایران، بویژه دانشگاهیان، فرهنگیان و اصحاب قلم، تسلیت عرض کرده، از خداوند منان برای آن مرحوم مغفورعلو درجات و برای خانواده ایشان و عموم بازماندگان، صبر جمیل مسئلت دارم.»    حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در پی درگذشت دکتر کاظم معتمدنژاد پیامی صادر کرد. در این پیام آمده است: امروز جامعه رسانه‌ای ایران پدری را از دست داد که بیش از نیم قرن شاهد خدمات علمی و عملی او در عرصه‌های گوناگون ارتباطات و مطبوعات بوده‌ایم؛ اندیشمند خراسانی که سال 1343، به عنوان نخستین گروه دانشجویان ایرانی موفق به کسب دکتری تخصصی روزنامه‌نگاری از انستیتوی مطبوعات و علوم نظری دانشگاه پاریس شد و با کوله‌باری از دانش روزنامه‌نگاری، ارتباطات، حقوق و علوم سیاسی و با ایده تاسیس نخستین دانشکده روزنامه‌نگاری به میهن بازگشت که امروز افتخار عنوان پدر علم ارتباطات با نام او قرین شده است. نگاه حرفه‌ای، تلاش علمی و مستمر او در دانشگاه و دیگر نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای کشور به دور از همه حاشیه‌های زماندار و دغدغه عمیقی که برای توسعه مطبوعات و ارتباطات در ایران داشت، از شخصیت علمی او، استادی ساخت که امروز کمتر فعال رسانه‌ای و مطبوعاتی را می‌یابیم که از درس و بحث و سخنرانی و کلاس و آثار دکتر کاظم معتمدنژاد بهره نبرده باشد. او پس از انقلاب نیز از سال ‌1368 تا کنون پیوسته و بی‌دریغ برای زنده نگه داشتن رشته علوم ارتباطات در همه عرصه‌های تحقیق و تالیف و ترجمه آثاری گرانبها، کوشید و در تاسیس دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی و راه‌اندازی دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری، پیشگام توسعه همه‌جانبه‌ دانش ارتباطات شد. اینک همه در غم از دست دادن این چهره ماندگار ایران زمین اندوهگینیم و آنچه وظیفه همه ما را در پاسداشت این شخصیت علمی سنگین‌تر می‌کند حفظ و توسعه میراثی است که از کرسی استادی او برای جامعه ارتباطات، رسانه و مطبوعات باقی مانده است. درگذشت ایشان را به خانواده محترم معتمدنژاد، به جامعه رسانه‌ای کشور، شاگردان وی و همه استادان روزنامه‌نگاری و ارتباطات تسلیت عرض می‌کنم و در این شب‌های آغازین ماه صفر، طلب مغفرت و رحمت ذات متعال را برای وی خواستارم. نیم‌قرن با تمام وجود صرف «ارتباطات» دکتر مهدی محسنیان راد با اظهار تاسف شدید از درگذشت پروفسور کاظم معتمدنژاد اظهار کرد: ایشان در چند سال اخیر عمده اقدامات خود را معطوف به تدوین نظام رسانه‌ای مناسب برای کشورمان کردند. این استاد علوم ارتباطات در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به درگذشت پروفسور کاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات ایران، اظهار کرد: ایشان در سال 48 در حالی که دانشیار دانشگاه تهران بودند، از سمت خود استعفا و اقدام به بنیانگذاری رشته ارتباطات کردند. وی با بیان اینکه دکتر معتمدنژاد دو دکترای حقوق و روزنامه‌نگاری داشت گفت: پروفسور معتمدنژاد در حالی که می‌توانست در دهه 60 در فرانسه اقامت کند، به کشور برگشت و مشغول خدمت به دانشجویان ایرانی شد. محسنیان راد همچنین با بیان اینکه پروفسور معتمدنژاد از سال 1346 فعالیت خود را در دانشگاه علوم اجتماعی آغاز کرد گفت: مرحوم معتمدنژاد حدود نیم قرن از عمر خود را به طور خاص و با تمام وجود برای ارتباطات در کشورمان صرف کرد. این استاد ارتباطات اضافه کرد: پروفسور معتمدنژاد حدود 15 سال از سال‌های پایانی عمر خود را نیز مشغول فعالیت در حوزه تدوین نظام رسانه‌ای مناسب در کشورمان کرد و در این زمینه اقدامات زیادی انجام داد. میراث معتمدنژاد دکتر هادی خانیکی از شاگردان و نزدیکان او در حالی که به شدت متاثر بود، میراث دکتر کاظم معتمدنژاد را به عنوان پدر علم ارتباطات در ایران، «یک سرمایه بزرگ علمی و فرهنگی» خواند. این استاد ارتباطات در گفت‌وگو با ایسنا گفت: فرزانگی و فروتنی از ویژگی‌های بارز ایشان بود که وی را در میان چهره‌های برجسته علمی کشور ممتاز می‌کرد؛ اگرچه کار او در زمینه‌های مختلف دانش ارتباطات از روزنامه‌نگاری و حقوق و اخلاق حرفه‌ای گرفته تا حوزه‌های مختلف ارتباطات و حتی مباحث جدیدی مثل جامعه اطلاعاتی نقش تاسیسی داشت، اما هیچ‌گاه خود را فراتر از یک معلم به شمار نمی‌آورد. خانیکی ادامه داد: عزت، مناعت طبع و خلق و خوی نیکوی ایشان در حدی بود که همه آنان که در عرصه ارتباطات ایران دستی در کار دارند، خود را شاگرد او دانسته و می‌دانند. وی همچنین با اشاره به دوران بازنشستگی استاد معتمدنژاد، گفت: دکتر معتمدنژاد دارنده نشان درجه اول علمی کشور در دولت اصلاحات بود که متاسفانه به رغم توانایی‌های فراوان علمی، در دولت بعدی بازنشسته شد. همچنین اگرچه در محافل علمی ارتباطی در جهان نیز شخصیتی شناخته‌شده بود، از پذیرش عنوان «چهره ماندگار» سرباز زد، ولی در واقع نه تنها در حوزه ارتباطات بلکه در حوزه‌های دیگر علوم اجتماعی از جمله سرآمدان و شخصیت‌های ماندگار دانشگاهی کشور بوده است. خانیکی در پایان گفت: شاخص دانش دکتر معتمدنژاد به روش معلمی و رفتار اجتماعی او بود؛ به زبان دیگر بزرگترین اثر و شاهکار او «زندگی‌اش» بود. برای علم ارتباطات ایران هم پدر بود هم مادر یکی از شاگردان کاظم معتمدنژاد گفت: پروفسور معتمدنژاد در حوزه علم ارتباطات، برای ایران نقش پدر و مادر را ایفا کرده و من کسی را در حد ایشان نمی‌شناسم. چون او زندگی خود را عملی، روحی، جانی و مالی و فطری وقف علم ارتباطات در ایران و نهادهای مرتبط با آن کرد. حسن نمکدوست روزنامه‌نگار، محقق و از شاگردان زنده‌یاد کاظم معتمد‌نژاد در گفتگو با مهر، با اشاره به منش کاری این استاد علم ارتباطات اظهار داشت: مرحوم معتمد نژاد استاد موسس رشته ارتباطات به شمار می‌رفتند؛ یعنی ایشان در چهار رشته دانشگاهی در ایران سرآمد بودند و موسس آن به شمار می‌رفتند که شامل روزنامه‌نگاری، ارتباطات، حقوق مطبوعات و جامعه اطلاعاتی می‌شود. نکته مهم در این باره اما این بود که وی پس از تاسیس این رشته‌های دانشگاهی در ایران، هیچ وقت دست از توجه به آن‌ها برنداشت و همواره در تلاش برای ارتقای جایگاه آنها بود. وی افزود: ایشان وقتی به موضوع روزنامه‌نگاری در ایران توجه نشان دادند به سراغ تاسیس دانشکده علوم ارتباط رفتند که پس از تاسیس و در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل برخی تنگ‌نظری‌ها تعطیل شد. با این حال ایشان کار را زمین نگذاشتند و با تدریس یک گرایش کوچک در دانشگاه علامه طباطبایی کارشان را شروع کردند و رفته رفته توانستند دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری رشته روزنامه‌نگاری را در ایران به راه بیندازند و در سال 83 برای دومین بار موفق به کسب مجوز تاسیس دانشکده علوم ارتباطات شدند. این روزنامه‌نگار و استاد ارتباطات گفت: وقتی مرحوم معتمد نژاد در ایران به توسعه موضوع جامعه اطلاعاتی و فضای مجازی علاقه نشان داد، به سراغ تاسیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه رفت. ایشان اما برای این کار تنها به آموزش‌های نظری و تئوریک در این دو موسسه بسنده نکرد، خودش آستین همت را بالا زد و در ایجاد ساختمان این مراکز همت گماشت. همه می‌دانند که ساختمان دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه از نظر فیزیکی و ساخته شدن هم مدیون ایشان است. همه می‌دانند که وقتی قرار بر تاسیس مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه شد، ایشان خودش به دنبال ساختمانش رفت و چک پیش پرداخت اجاره‌اش را داد و هر جا هم کارش به مشکل مالی بر می‌خورد، از جیب خودش برای آن خرج می‌کرد و در مورد انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی هم بار اصلی تامین مالی بر عهده او بود. نمکدوست تاکید کرد: معتمدنژاد در حوزه علم ارتباطات، برای ایران نقش پدر و مادر را ایفا کرده و من کسی را در حد ایشان نمی‌شناسم. چون او زندگی خود را عملی، روحی، جانی و مالی و فطری وقف علم ارتباطات در ایران و نهادهای مرتبط با آن کرد و از این جهت شخصیتی منحصر به فرد به شمار می‌رود. نوشته‌های معتمدنژاد، سرمشق روزنامه‌نگاران ماشاء‌الله شمس‌الواعظین معتقد است: دکتر معتمد‌نژاد نامی بسیار درخشان در تاریخ مطبوعات ایران و آسیا تلقی می‌شود و نوشته‌ها و جزواتش برای همیشه سرمشق روزنامه‌نگاران خواهد بود. ماشاء‌الله شمس‌الواعظین -روزنامه‌نگار پیشکسوت- در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که استاد معتمدنژاد پدر روزنامه‌نگاری مدرن ایران است‌، اظهار کرد: فقدان این استاد برای جامعه مطبوعاتی‌ و دانشگاهی ایران‌ و جامعه مطبوعاتی آسیا ضایعه‌ بسیار بزرگی است. دکتر معتمد‌نژاد یکی از شخصیت‌های مطرح در آسیا در رشته علوم ارتباطات به ویژه با گرایش روزنامه‌نگاری محسوب می‌شد.مشارکت او در کنفرانس‌های مختلف،موقعیت او در قاره آسیا و مهم‌تر از همه، بنیان‌گذاری رشته روزنامه‌نگاری در ایران و راه‌اندازی دانشکده روزنامه‌نگاری،این شخصیت را بیش از هر شخصیت دیگری در این رشته متمایز و برجسته می‌کند. او ادامه داد: دکتر معتمدنژاد نظریاتی داشت که برای روزنامه‌نگاران امروزی بسیار درس‌آموز است. ایشان بر مسئولیت‌های اخلاقی‌،شرافت‌های حرفه‌ای و مسئولیت‌های اجتماعی‌، بسیار تأکید داشت و ایده‌های بسیار جالبی در این زمینه ارائه کرد. شمس‌الواعظین با اشاره به تعریف مسوولیت اجتماعی و شرافت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران از منظردکتر معتمدنژاد، گفت: ایشان مسئولیت‌های اجتماعی و شرافت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را در این می‌دانستند که یک روزنامه‌نگار از تریبون خود سوء استفاده نکند و مسئولیت خودش را از یاد نبرد. در تعریف او، روزنامه‌نگار حق استفاده از قلم و جایگاه خود برای مبارزه با شهرت شخصیت‌ها‌، سرقت ادبی،‌طرح تهمت و افترا‌ و تخریب چهره افراد را نداشت. اگرچه روزنامه‌نگار در حالت عادی نیز مجاز به انجام چنین کارهایی نیست اما اینکه استاد معتمدنژاد این مسئولیت‌ها را برای روزنامه‌نگاران دسته‌بندی می‌کند‌، قابل توجه است. این روزنامه‌نگار پیشکسوت با بیان اینکه موضوع حقوق روزنامه‌نگاران از مباحثی بود که استاد معتمدنژاد برای تحقق آن بسیار تلاش کردند‌، افزود: دکتر معتمدنژاد در این زمینه مقالات‌ و نوشته‌های متعدد و ایده منشور نظام‌نامه حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را تدوین کردند که من وقتی این منشور را مطالعه کردم آن را به ویژه در بحث حقوق روزنامه‌نگاری بی‌نظیر دانستم. در این منشور به روزنامه‌نگار این حق داده می‌شد که آن چیزی را که مطابق با آرمان‌های خودش نیست ننویسد،«سندیکا» داشته باشد و منابع خبری خود را افشا نکند. حقوق دیگری که در این منشور برای روزنامه‌نگاران در نظر گرفته شده بود یک روزنامه‌نگار را با مسوولیت‌های اجتماعی به یک شخصیت مسئول اجتماعی تبدیل می‌کرد.  روحانی، درگذشت معتمدنژاد را تسلیت گفت رییس‌جمهور در پیامی، درگذشت کاظم معتمد نژاد را به فرزندان، بستگان، شاگردان، دانشوران ارتباطی و جامعه علمی و فرهنگی کشور تسلیت گفت. متن پیام دکتر حسن‌روحانی به شرح زیر است: بسم‌ الله‌ الرحمن‌ الرحیم انالله و انا الیه راجعون درگذشت استاد ارجمند دکتر کاظم معتمدنژاد را به فرزندان، بستگان و شاگردان ایشان، دانشوران ارتباطی، توسعه پژوهان و جامعه علمی و فرهنگی کشور تسلیت می‌گویم. خدمات ارزنده ایشان در زمینه توسعه علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری در ایران ماندگار و درخور قدردانی مدام است. شایسته است دستگاه‌ها و نهادهای آموزشی، پژوهشی و فرهنگی کشور به نحو شایسته‌ای دانش، منش و روش آن استاد فرزانه را که تجلی اعتدال در نظر و عمل بود، پاس بدارند. از خداوند بزرگ برای روح بلند ایشان، مغفرت و برای بازماندگان ارجمند صبر و بردباری مسألت دارم.