ارتباطات

مقدمه:

در جهان امروز، وسایل ارتباط جمعی اعم از مطبوعات، سینما، رادیو، تلویزیون و فناوری های نوین ارتباطات و اطلاعات بویژه اینترنت، با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و تبادل افکار عمومی سهم بسزایی در پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری ایفا می کنند.

فراوانی جمعیت، تمرکز گروه های وسیع انسانی در شهرههای بزرگ، شرایط خاص تمدن صنعتی و پیچیدگی وضع زندگی اجتماعی، و تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کنونی نیاز به آگاهی از رویدادهای جاری را افزایش می دهد. به گونه ای که پیشرفت وسایل ارتباط جمعی و توسعه اقتصادی و اجتماعی همگی لازم و ملزوم یکدیگر شده اند.

نگاهی به تحولات تاریخی رسانه ها در قرن 21 نشانگر آن است که تفکر انسان تا چه حد به ابزارهای ارتباطی، از زبان به عنوان نخستین وسیله ارتباطی گرفته تا ابزارهای پیچیده انتقال اطلاعات مانند خطوط الکترونیکی و نیز ماهواره های فضایی مدیون است. بررسی این فرایندهای ارتباطی و نقش ابزارهای ارتباطی، سیر تکامل تاریخی آنها و کشف روابط موجود میان این ابزارها با زمینه های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جوامع از اهمیت بسیاری برخوردار است. این بررسی ها نشان می دهند که تجزیه و تحلیل پیام ها بدون درنظر گرفتن ابزارهای انتقال مفاهیم امکان ناپذیر است. بنابراین ارتباط در مفهوم عام خود مجموعه پیچیده و سازمان یافته ای است که جنبه های انسانی و تکنولوژیک آن از یکدیگر تفکیک ناپذیر است.

با توجه به تاثیرات فزاینده وسایل ارتباطی نوین بر جوامع جهان سوم تلاش در سه حوزه زیر ضروری می نماید:

1- شناخت ماهیت و عملکرد رسانه هایی که پیوسته در حال تغییرند.

2- تعیین نیازهای فرهنگی مخاطب در جامعه خودی

3- چگونگی برخورد گریزناپذیر با پیام های روزافزون رسانه های جمعی بیگانه و استفاده مطلوب از آن بخش از صنایع فرهنگی آنها که می تواند مایه ترقی و پیشرفت جوامع جهان سوم و در حال توسعه باشد.

جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی، تاثیرات وسایل ارتباط جمعی بر جامعه و نیز تاثیرپذیری آن از جامعه را با رویکردی
جامعه شناختی با تاکید بر وسایل ارتباطی نوین مورد بررسی قرار می دهد. درک این موضوع مستلزم آگاهی از نقش ها و کارکردهای وسایل ارتباطی از یکسو و فهم ویژگی های جوامع جدید در هزاره سوم از سوی دیگر است.

چرا ارتباط؟

ارتباط انسان ها ، سنگ بنای جامعه انسانی است و بدون آن فرهنگ هرگز به عنوان خصیصه ی انسانی پدید نمی آید از جانب دیگر گسترش ارتباطات الکترونیک ، جامعه جدید را چنان از جوامع پیشین متمایز ساخته است که برخی عصر نو را عصر ارتباطات می خوانند . وسایل ارتباطی ، خود بر گردونه ارتباطی تأثیری شگرف بر جای می گذارند . این وسایل بر خلاف انتظار پدیدهای خنثی و کاتالیزور نیستند . خود نو پدید می آورد و بر تمامی ارکان جامعه مؤثرند . این وسایل در پیدای عادات تازه ، تکوین فرهنگی جهانی ، تغییر در رفتار و خلق و خوی انسانها و بالاخره ، کوچک شدن کرۀ زمین و همسایگی ملل دور دست ، سهمی شگرف بر عهده دارد.

---

 

جزوه جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی- بخش اول

دانشگاه جامع علمی کاربردی مرکز علمی کاربردی جزیره کیش جزوه جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی تهیه و تنظیم: سعید میرشاهی پاییز 1388 تعریف ارتباط ارتباط از نظر لغوی واژه ای است عربی از باب افتعال که در فارسی به صورت مصدری به معنای پیوند دادن ، ربط دادن و به صورت اسم مصدر به معنای بستگی ، پیوند ، پیوستگی و رابطه استعمال می شود . ادوین امری مفهوم ارتباط در معنای عام را ( با توجه خاص به ارتباط اجتماعی ) چنین تعریف می کند : « ارتباط عبارت است از فن انتقال اطلاعات ، افکار و رفتار های انسانی از یک شخص به شخص دیگر. به طور کلی هر فرد برای ایجاد ارتباط با دیگران و انتقال پیام های خود به ایشان از وسایل مختلف استفاده می کند . موقعی که انسان به دیگری نامه می نویسد ، با کتبی مقصود خود را به نظر او می رساند و با وی ارتباط برقرار می سازد. » به تعریفی دیگر از موجز ، لاندبرگ ، شراگ و لارسن ، ارتباط را عبارت از انتقال معانی یا پیام از طریق نمادهای چند می دانند . به نظر آنها زمانی که انسان ها از طریق نمادهای چند به تأثیر بر یکدیگر می پردازند ، در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته اند. به اعتقاد چارلز کولی ارتباط مکانیسمی است که روابط انسانی بر اساس و بوسیله آن بوجود می آید و تمام مظاهر فکری و وسال انتقال و حفظ آنها در مکان و زمان بر پایه آن بوجود می آید. عناصر اساسی تعریف کولی عبارتند از: 1- روابط انسانی 2- نمادگذاری و نمادسازی 3- وسیله انتقال 4- مکانیسم: ترکیب عوامل و مجموعه عوامل شامل: پیام ها، منبع و مرجع، مرکز فرستنده، کد، مجرا، مخاطبان به تعبیر دیگر، چارلز کولی ارتباط را مکانیسمی می داند که از خلال آن روابط انسانها برقرار می شود و بسط می یابد و تمامی نماد های ذهنی ، به همراه وسایل انتقال آنان در فضا و حراست از آنان در زمان در محدودۀ ارتباط جای می گیرد . پس ارتباط ، انتقال پیام به دیگری و اساس شکل گیری جامعه است. دکتر محسنیان راد در کتاب «ارتباط شناسی» در جمع بندی تعاریف ارایه شده از ارتباط تعریف زیر را ارایه می دهد: انتقال پیام از فرستنده به گیرنده مشروط بر آنکه مشابهت معنی موردنظر در ذهن فرستنده پیام در ذهن گیرنده پیام نیز ایجاد شود.  مفاهیم مشترک در تعاریف ارتباط: 1- ارتباط یک نوع انتقال است: فرایند یا جریان انتقال اندیشه ها، عقاید، اطلاعات و... 2- انتشار: انتشار افکار عقاید، اطلاعات و... 3- پیوستگی اجتماعی: ایجاد هماهنگی بین اعضا و همبستگی اجتماعی 4- اشتراک فکری 5- همکاری عمومی ارتباط، اطلاع، انتشار : ارتباط و اطلاع : اطلاع خبر ها و مطالبی جاری است که از طریق وسایل انتشار جمعی به انسان منتقل می شود. ارتباط و اطلاع نسبت کل به جز در آن برقرار است. در هر اطلاعی نوعی ارتباط برقرار می شود اما در هر ارتباطی اطلاع ممکن است نباشد. ارتباط و انتشار : رابطه لازم و ملزوم به هم است. در بحث انتشار جمعی روابط میان مراکز یا منتشرکنندگان عامه مردم و شرایط مربوط به آنها مورد توجه قرار می گیرد. تفاوت های بین ارتباط جمعی و وسایل ارتباط جمعی ارتباط جمعی یعنی رساندن اطلاعات و انتقال اندیشه ها، ایده ها و برداشت ها به عده زیادی ازانسان ها در یک زمان بدون درنظر گرفتن مکان و مرزهای جغرافیایی اما وسایل ارتباط جمعی ابزار میانجی است که از طریق یک یا چند مجرا، امکان برقراری ارتباط را فراهم می سازد. در مورد تمایز دو واژه communication و communications محققان بر این باورند کلمه ارتباط به صورت منفرد نشانگر انتقال پیام از فرستنده به گیرنده و فرایندی است که پیام از منبع به مقصد ارسال می گردد اما ارتباطات به صورت جمع به معنی ابزار و وسایل پیام رسانی می باشد. تقسیم بندی ارتباط بر اساس جریان ارتباطی: -         جریان ساده و مستقیم: فرستنده، پیام، گیرنده -         جریان ارتباطی غیر مستقیم: فرستند، پیام، کانال (مجرا)، گیرنده -         جریان ارتباط جمعی: علاوه بر فرستنده، پیام، کانال، گیرنده عامل ارتباط گر، بازخورد، رمزیاب و رمزگذار وارد فرایند ارتباطی می شود. تقسیم بندی ارتباط بر اساس چگونگی برقراری و ایجاد: -         ارتباط مستقیم و شخصی: کامل ترین نوع ارتباط، دوستانه  وصمیمی، محدودیت مکانی و زمانی، فرار به دلیل عدم امکان ثبت و ضبط گفتگوها، -         ارتباط غیر مستقیم (غیرشخصی): عدم شناخت پیام دهندگان و پیام گیرندگان ویژگی های کانال های ارتباط سنتی در مقابل ارتباط جمعی: 1- غیرشخصی بودن و یکنواختی پیام های ارتباط جمعی در برابر ارتباط سنتی: ارتباط مستقیم و بدون کانال ارتباطی در برابر ارتباط ارتباط غیر مستقیم 2- نهادی بودن ارتباط جمعی: ارتباط سنتی و مستقیم بیشتر جنبه تصادفی در گروه دارد اما تکنیک های ارتباط جمعی به طور ارادی و عمدی و نهادینه شده در چارچوب نهادهای خاص اجتماعی صورت می گیرد. 3- وابستگی آنها نسبت به دیگر عناصر زندگی اجتماعی : وابستگی بین وسایل ارتباطی جدید با سطوح مختلف زندگی مانند سواد آموزی، تحصیلات و... و به عبارت دیگر رابطه ارتباط جمعی و توسعه مطرح می شود که ارتباط جمعی هم می تواند عامل توسعه باشد و هم معلول توسعه. توسعه ارتباط جمعی بدون توسعه اقتصادی امکان پذیر نیست. سیر تاریخی وسایل ارتباط جمعی: تاریخچه مختصر ظهور وسایل ارتباط جمعی : بشر همواره از وسیله ای برای برقراری ارتباط استفاده می کرده است تا بتواند پیام خود را به دیگران برساند،او در ابتدای آفرینش با جانوران تفاوت زیادی نداشت زیرا اطلاعات را به شیوه آنان مبادله می کرد،یعنی از طریق لمس کردن،حرکات چهره و...اما برای روحیه کنجکاو او این وسایل ابتدایی ناکافی بود و نمی توانست نیازهای او را برطرف سازد. انسان های عصر گذشته در زمان های دور از ارتباطات چهره به چهره و رودررو استفاده می کردند و از طریق کوبیدن بر طبل و دود، پیام هایشان را برای دیگران ارسال می کردند. بشر این دوره از دنیای بیرون بی خبر بود،بعد از مدتی به زبان شفاهی دست یافت و وارد کهکشان شفاهی شد و ارتباطات مستقیم شنیداری و دیداری داشتند و بیشتر از 5 حس خود استفاده می کردند. ولی حس غالب،حس شنوایی بود. این روند ادامه داشت تا در یونان حروف الفبا اختراع شد و عصر کتابت آغاز گردید. بعدها با اختراع چاپ توسط گوتنبرگ موجب شد انسان برای ارتباط برقرار کردن به نوشتار چاپی روی آورد و کهکشان گوتنبرگ آغاز شود،حس غالب،حس بینایی بود و علاوه بر محتوا به رسانه و وسیله انتقال پیام توجه شد،مطبوعات یکی از محصولات مهم در جامعه صنعتی بود که به دلیل افزایش جمعیت انسان ها تنها از مطبوعات و روزنامه ها نمی توانستند نیازشان را برآورده کنند. اختراع برق توسط توماس ادیسون و پیدایش تلگراف توسط ساموئل مورس سبب شد انسان برای نخستین بار اطلاعات را با سرعت بالا به مسافت های طولانی انتقال دهد،پس از مدتی تلفن توسط الکساندر گراهام بل و واتسون بوجود آمد که علاوه بر غلبه به زمان ومکان،صدای انسان دیگری که کیلومترها با آن فاصله داشت از طریق این دستگاه شنیده می شد.اما به دلیل استفاده از سیم، محدودیت در ارتباطات ایجاد شد،با اختراع رادیو توسط مارکنی در قرن 19،انسان وارد عصر الکترونیک شد و درآغاز کهکشان مارکنی،حس غالب،حس شنیداری بود. در مرحله بعد سینما توسط برادران والدنر در آمریکا متولد شد. این وسیله ارتباطی در ابتدا هدفش سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت بود. بعد از جنگ جهانی دوم،تلویزیون به عنوان یک رسانه همگانی بوجود آمد که توانست پیام ها را برای میلیون ها نفر به طور همزمان ارسال کند. در سال 1957 روس ها، نخستین ماهواره به نام اسپوتنیک به مدار زمین فرستادند. ظهور کامپیوتر باعث شد انسان بتواند اطلاعات فراوان در کامپیوتر ذخیره نماید. با راه اندازی شبکه های محلی و شبکه جهانی اینترنت،فیبرهای نوری بالاترین حجم اطلاعات را در کوتاهترین زمان به فواصل مختلف ارسال می کردند و وسایل ارتباط جمعی وارد عرصه انتقال پیام های چندرسانه ای شدند. بر این اساس سیر تاریخی وسایل ارتباط جمعی را می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد: الف: اولیه -         زبان و بیان شفاهی -         خط و نوشته دستی ب- ثانویه: -         چاپ، کتاب، مطبوعات -         سینما، رادیو و تلویزیون -         ارتباطات دور: تلگراف، تلفن، ماهواره -         ارتباطات کامپیوتری چهار اصطلاح درباره نامگذاری وسایل ارتباط جمعی: -         وسایل ارتباط توده ای: از سوی متخصصان آمریکایی پس از جنگ جهانی دوم و مورد استفاده در کشورهای انگلیسی زبان -         وسایل ارتباط اجتماعی (وسایل ارتباط جمعی):پس از جنگ جهانی دوم -         وسایل خبری: از سوی متخصصان فرانسوی و بلژیکی -         فنون انتشار جمعی (روژه کلوس بلژیکی) -         در ایران برای اولین بار در سال 1351 فرهنگستان زبان اصطلاح رسانه های همگانی که برگرفته از وسایل ارتباط توده ای است به کار گرفت که با دو ایراد عمده مواجه است: اول در ترجمه انگلیسی صفت mass یا توده مترادف با همگان public به کار رفته که نادرست است. دوم به بیان مفهوم اصلی ارتباط که در اصطلاح انگلیسی آن دو جانبه بودن روابط را مطرح می کند، توجهی نشده است. ویژگی های مشترک وسایل ارتباط جمعی : 1 – سرعت انتشار : (سینما کمترین سرعت انتشار را دارد و اصولا جنبه خبری آن بسیار محدود است) 2 – مداومت انتشار : آنقدر مهم است که می توان گفت زندگی مطبوعات به عنوان نخستین وسیله ارتباط جمعی در واقع از زمانی آغاز می شود که انتشار آنها با نظم دوره ای و پیاپی صورت می گیرد.قطع گاه به گاه برنامه ها و پخش خبر نشان دهنده اهمیت مداومت در ارتباط است. 3 – وسعت جهانی حوزه انتشار : دسترسی جهانی به پیام های مختلف و فراتر از مرزهای گوناگون یکی از مشکلات توسعه تلویزیون،امواج فوق العاده کوتاه آن است که مثل نور فقط به صورت مستقیم حرکت می کند و موانع جغرافیایی سد راه آن است و مثل امواج رادیویی نیست که به صورت منحنی وار عمل کند. مهمترین کوشش در راه تقویت فرستنده تلویزیون انتقال پیام آن از طریق ماهواره های ارتباطی است. 4 – فراوانی و گوناگونی محتوا : مطبوعات در مورد فراوانی و گوناگونی محتوا نسبت به سایر وسایل ارتباط جمعی از امکانات بیشتری برخوردارند. 5 – فرِار بودن : فرار بودن محتوای ارتباط جمعی نیز از جمله جنبه های منفی طرز کار سریع و مداوم آنها محسوب می شود. ویژگی های خاص وسایل ارتباط جمعی: -         شکل و ارایه پیام -         شرایط دریافت پیام از سوی مخاطب ویژگی های جوامع اطلاعاتی: -         تعاملی بودن: جنبه دوسویه بودن (تلفیقی از چهره به چهره و جمعی) -         جمع زدایی: ارتباط چهره به چهره پیشرفته و شخصی یا میان فردی -         ناهمزمانی: توانایی غلبه بر زمان و مکان، توانایی ارسال پیام در زمان دلخواه و انعطاف بیشتر در انتقال پیام سطوح تأثیر وسایل ارتباط جمعی بر جامعه : - سطح عمومی (نقش رسانه ها در مناسبات کلان اجتماعی) - سطح نهادی و سازمانی (ضوابط وقواعد و سازماندهی...) - گروههای اجتماعی - خانواده - میان فردی - درون فردی تعریف جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی :   جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی، دانشی اجتماعی است که در آن گروه های اجتماعی و وسایل ارتباط جمعی و وضعیت هایی که آنها تحت تأثیر یکدیگر قرار می گیرند را مورد بررسی وشناخت و تبیین قرارمی دهد. جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی، دانش مطالعه تأثیر متقابل وسایل ارتباط جمعی و گروه های اجتماعی است. همچنین چارلز رایت، جامعه شناسی ارتباط جمعی را با سه ویژگی زیر تعریف کرد: 1- معطوف به مخاطبان نسبتا زیاد، ناهمگون و ناشناس است. 2- پیام ها به طور عمومی انتقال پیدا می کنند، اغلب برنامه ریزی شده اند تا همزمان به بیشتر افراد مخاطب برسند؛ خصلتی گذرا دارند. 3- ارتباط گر خود سازمان پیچیده ای است یا در سازمان پیچیده ای عمل می کند که هزینه زیادی را دربرمی گیرد. اکنون تغییرات در فناوری ارتباطات به سرع رخ می دهد، به طوری که بیشتر از یک انقلاب ارتباطی صحبت می شود. از جمله این فناوری های جدید، تلویزیون کابلی، رایانه های خانگی، دستگاه های ویدئویی، ماهواره، انتقال الکترونیکی اطلاعات (ویدئو تکست و تله تکست)، چند رسانه ای (رسانه جدیدی که انتشار، تلویزیون، صوت و رایانه را ترکیب می کند)، لوح های فشرده و تلویزیون است. یکی از پیامدهای فناوری جدید این است که دیگر به سادگی مشخص نیست چه چیزی ارتباط جمعی است و چه چیزی ارتباط جمعی نیست. مرز میان ارتباط جمعی و دیگر اشکال ارتباط، چندان روشن نیست جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی بین رشته ای است یعنی از علوم مختلفی مانند جامعه شناسی، روان شناسی، روان شناسی اجتماعی مردم شناسی، مدیریت و رشته های مرتبط استفاده می کند تا بتواند تاثیرات متقابل وسایل ارتباطی و جامعه را مورد توجه قرار دهد. سه نوع نظریه جامعه شناسی: (تضاد،کنش متقابل نمادین،ساختار کارکردگرا) در جامعه شناسی حداقل با سه نوع نظریه روبرو هستیم: 1 – تضاد : در این نوع از نظریات، جامعه یک سازمان اجتماعی است که افراد در آن دچار تضاد هستند مانند ایدئولوژی مارکسیستی که به تضاد طبقاتی میان سرمایه داران و کارکنان اشاره داشت. 2 – کنش متقابل نمادین : نظریه ای است که بر اهمیت ارتباطات نمادین یعنی ژست ها و مهمتر از همه زبان در رشد فرد،گروه و جامعه تأکید می کند. این نظریه بیان می کند که رفتار اجتماعی ما به نقش ها و پایگاههایی که مورد پذیرش ماست،بستگی دارد. همچنین رفتار اجتماعی ما،بنابر گروهی که بدان تعلق داریم و نهادهایی که در آن ایفای وظیفه می کنیم شکل می گیرد. مانند نظریات پارسونز و هربرت مید و جورج زیمل 3 – ساختار- کارکردگرا : در این نوع ازنظریات که به آن نظریات همکاری و همسازی نیز می گویند،جامعه بر این اساس شکل گرفته که انسان ها به تنهایی نمی توانند زندگی کنند و از خود محافظت نمایند. این میل در حیوانات نیز وجود دارد. وظایف اجتماعی وسایل ارتباط جمعی: 1- خبری – آموزشی – اطلاع رسانی 2- راهنمایی و رهبری (هدایت و رهبری) 3- تفریحی ، تبلیغی ، سرگرمی کارکردهای آشکار و پنهان وسایل ارتباط جمعی: -       کارکردهای آشکار (مستقیم): به آثار و پیامدهای مستقیم وسایل ارتباط جمعی بر مخاطبان اشاره دارد. -       کارکردهای پنهان (غیرمستقیم): به کارکردهای غیر مستقیم وسایل ارتباطی اشاره دارد. مکاتب مطالعات ارتباطی : الف) تاثیر محتوای پیام الگوی لاسول : چه کسی، چه چیزی، از چه کانالی، با چه تاثیری، به چه کسی پیام از چه منبعی صادر می شود: مثل رئیس صدا و سیما، شورای سیاست گذاری، گروه های فشار، مالکیت که به منظور کسب قدرت ، حفظ قدرت یا براندازی قدرت پیام را صادر می کند. چه چیزی را می گوید: مثل خبر و محتوای خبر از چه کانالی (چگونه) : مثل کانال، مجرا، وسیله، ابزار (رادیو، تلویزیون، بیلبورد، تیزر) با چه تاثیری : زودرس(آنی): در آمریکا بیشتر مورد توجه است. دیررس(درازمدت): در اروپا بیشتر مرود توجه است. به چه کسی: مخاطب وسایل ارتباط جمعی که تعداد زیادی از مخاطبان می باشند.  ب) تاثیر وسیله ارتباطی تعبیر مشهور مک لوهان که ناظر به تاثیر وسیله ارتباطی است، به این موضوع اشاره دارد: «وسیله همان پیام است» چهارنکته مهم در مورد مطالعات وسایل ارتباط جمعی: -       اداره کنندگان وسایل ارتباطی -       محتوای ارتباطات -       شناسایی مخاطبان -       تاثیرات اجتماعی انواع تجمعات انسانی در ارتباط جمعی: -         گروه: group کوچک ترین واحد تجمع انسانی است که علت شکل گیری آن استمرار کنش های متقابل است. عده ای از افراد انسانی که برای نیل به اهداف معین اقدامات متقابل انجام می دهند، گروه می گویند و گروهی که دارای رفتار جمعی همراه با عواطف شدید است جمع نامیده می شود. -         انبوه خلق: انبوه خلق توسط گوستاولوبون مطرح شد. توده به مفهوم اجتماعی از افراد انسانی که بدون توجه به شغل، ملیت، نژاد و جنس صرفنظر از اینکه چه عامل منجر به تجمع آنها شده است، اطلاق می شود.  تبدیل شدن به انبوه منجر به ایجاد روح جمعی در آنها و بروز احساس و عملی متفاوت با زمان تنهایی می شود. مهمترین پیامد رفتاری از بین رفتن حس مسئولیت پذیری و فراموشی شخصیت آگاه فردی و مطرح شدن احساسات در یک جهت خاص جمعی است. حضور مستقیم در یک صحنه هیجان برانگیز(نظیر رژه استقبال یا مسابقه و…) به پیدایی انبوه خلق می انجامد که در درون آن هیجانات به خوبی انتقال می پذیرند،سرایت می کنند و تراکم می یابند و حال آن که وجود وسایل واسطه این انتقال و تراکم هیجان را کاهش می دهد. علل شکل گیری انبوه خلق: احساس قدرت شکست ناپذیری، تقلید، تلقین پذیری زیاده از حد که سرایت هم معلول آن است. رفتار انبوه خلق به صورت چهار نوع از تجمعات انسانی بروز می کند: -         انبوه خلق تصادفی یا اتفاقی: بر اثر حادثه و برگزاری مراسم خاص مانند تصادف -         انبوه خلق قراردادی: هنگام ورود شخصیت سیاسی، مدهبی یا... در محل و تجمع افراد -         انبوه خلق: نمایشی (رقص گرا): مطرح شده از سوی مردم شناسان آمریکایی و استرالیایی که نمونه آن مراسم -برخی فرقه های مذهبی است. -         انبوه خلق فعال: تجمعی از افراد انسانی که طی آن افراد گروه به صورت فعال به بروز احساسات و کنش متقابل می پردازند. -         توده: mass معرف ضعیف ترین درجه پیوند اجتماعی است. اگرچه انبوه خلق بی ثبات ترین شکل تجمع انسانی است اما در شرایط خاص تا درجه اتحاد معنوی هم پیش می رود اما توده تنها نوعی از پیوند اجتماعی داشتن اعضاست. توده مجموعه ای از افراد انسانی است که در یک محیط پراکنده اند اما از برخی جهات تحت شرایط و نفودهای مشابهی قرار دارند. توده محصول شرایط زندگی صنعتی امروز است. به تعبیر دیگر، توده بی شکل، پراکنده به لحاظ جغرافیایی،بدون انسجام و دارای تفاوت های بسیار زیاد به لحاظ شخصی و عمومی. در فرهنگ سوسیالیستی و انقلابی، از توده به عنوان یک وجه مثبت حمایت می شود اما در جوامع دموکراتیک از توده به عنوان یک موجودیت بی شکل، ناآگاه و بی سواد و در معرض خطر تعبیر می شود. مهمترین مشخصات توده عبارتند از: -         عدم تجانس و ناهمگونی افراد -         جدایی درونی و تنهایی عمیق هر کدام از اعضای توده (من در میان جمع و دلم جای دیگر است) -         بی نظمی توده و بی هویتی آن: برخلاف انبوه خلق که افراد یک تجمع فیزیکی دارند و در یک لحظه و در یک مکان احساسات و روابط مشترک پیدا می کنند. ·        همگان:public توسط گاربریل تارد جرم شناس فرانسوی مطرح شد. افراد همگان بر خلاف انبوه خلق از هم جدایند و همبستگی جمعی آنها فقط جنبه فکری و معنوی دارد. آگاهی هر فرد به دارا بودن اراده یا اندیشه مشترک در لحظه واحد با تعداد زیادی از افراد است. همگان نسبت به انبوه خلق در مرحله بالاتری از رشد اجتماعی است. در همگان تمایلات مختلف با یکدیگر برخورد می نمایند و روی هم نفوذ یافته و دگرگون می شوند و سراناجم قالب نهایی خود را انتخاب می کنند. همگان در جامعه سنتی به دلیل محدودیت تعداد اعضا، کم تفاوتی نقش افراد و شخصی بودن روابط بین اعضا و نفوذ سنت ها وجود ندارد. همگان در جوامع توده وار با پیدایش وسایل نوین ارتباطی ایجاد همگان گونه خاص از اجتماعات انسانی است که بر اثر ظهور وسایل ارتباط جمعی نوین و استفاده افراد از آنها شکل گرفته و تحت تأثیر محتوای آگاهی بخش این وسایل دارای خصیصه جمعی خاصی می باشد،همگان ها از مناسبات اجتماعی پیشرفته ای برخوردار شده است و دارای عقاید و اهداف مشترک می باشد،این نوع از اجتماع انسانی تنها در دموکراسی های غربی شکل می گیرد و ارتباط ارگانیک دارد. این ارتباط ارگانیک باعث می شود که در امور اجتماعی مهم و شکل گیری افکار عمومی گونه خاصی از گرایش را بروز دهند. عامه مردم که در کشورهای صنعتی و دارای دموکراسی شکل می گیرد، این نوع از گروههای اجتماعی تحت تأثیر وسایل ارتباط جمعی شکل می گیرد مانند گروههای قضات،معلمان،پزشکان،گروههای حزبی و صنفی و...که دارای ارتباطات ارگانیک هستند و اهداف مشترکی دارند و مطلوب ترین گروههای اجتماعی به شمار می آیند و از این طریق انسجام خود را حفظ می کنند. همگان ها دارای نفوذ اجتماعی هستند و از ویژگی های دیگرهمگان ها استمرار و دوام مناسبات اجتماعی آنها است. وسایل ارتباط جمعی در فرآیند تحولات سیاسی ازاین فرصت برخوردارند که همبستگی اجتماعی گروههای صنفی را از طریق شرکت در انتخابات عمومی  بروز دهند. می توان گفت  وسایل ارتباط جمعی نوین نظیر رادیو و تلویزیون و... در جوامع غربی منشا بوجود آمدن یک گونه خاصی از اجتماع هست. نامگذاری اصطلاحات مربوط به وسایل ارتباط جمعی :    -       وسایل ارتباط توده ای   بعد از جنگ جهانی دوم 1945 به بعد توده یک جانبه نگری را مطرح می کند .  -       وسایل ارتباط اجتماعی (وسایل ارتباط جمعی) در واتیکان استفاده شد. -       وسایل خبری (خبری و اطلاع رسانی) بلژیکی ها و فرانسوی ها آن را مطرح نمودند. -       فنون انتشار جمعی (فنون انتشار) روژه کلوس آن را مطرح کرد. -       وسایل ارتباط همگانی (در ایران) ساخت سازمان و مدیریت وسایل ارتباط جمعی ساخت از مجموع واحدها و عناصری که روابط و پیوندهای معینی با هم دارند، در درون یک سیستم پدید می آید. ساخت در ارتباطات پیشینه ای به بلندای تاریخ بشر دارد. ارسطو پیش از میلاد مسیح (گوینده، گفتار و مخاطب/ شنونده) را به عنوان عناصر تشکیل دهنده ارتباط مطرح می کند. بر این اساس عناصر تشکیل دهنده ساخت ارتباطی: -         سخت افزارهای ارتباطی: دربرگیرنده عناصر مادی پیام ها نظیر ماهواره ها، تجهیزات فرستنده، گیرنده و ایستگاه های رله ماکروویو هستند. -         نرم افزارهای ارتباطی: مهارت های فنی و روش های استفاده از سخت افزارها را دربرمی گیرد مانند برنامه ها، محتواها، مهارت های انسانی و آموزشی. هر چه انطباق و هماهنگی میان سخت افزارها و نرم افزارها بیشتر باشد سودمندی آن در جامعه بیشتر خواهد بود اما از انجا که وسایل ارتباطی نهادهای اجتماعی مهمی محسوب می شوند و در ایجاد و تداوم معیارهای اجتماعی و باسوادی همگان و توسعه فرهنگ نقش ارزنده ای دارند مسئله مدیریت وسایل ارتباطی از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بود. رابطه میان ثروت و قدرت از یکسو و آزادی اطلاعات از سوی دیگر بسیار حایز اهمیت است. انواع مدیریت در وسایل ارتباط جمعی -         وسایل ارتباط دولتی: کنترل شدید بر وسیله ارتباطی، حفظ منافع گروه حاکم و مشروع جلوه دادن وضعیت موجود، جذابیت کمتر نسبت به وسیله ارتباطی با مالکیت خصوصی، حساسیت کمتر در مقابل سرعت انتقال پیام (بوروکراسی اداری) -         وسایل ارتباط تحت حمایت دولت: مدیران آنها سرآمدان فرهنگی جامعه هستند، ایجاد تعادل کژدارمریض بین اعتماد مردم و گروه های سیاسی برای تقویت وحدت ملی، کمک مالی از سوی دولت، مدیریت آگاه به فرهنگ ملت، سطح معلومات بالا، خطر نخبه گرایی و تحمیل عقاید و الگوها بر جامعه، شهروندی را که هویت گروهی و سیاسی ندارد به پیامگیری منفعل تبدیل می نماید که صرفا دریافت کننده اطلاعات است و تمایلات او تحریف و دستکاری شده است. سه وظیفه وسایل ارتباط جمعی تحت حمایت دولت عبارتند از: اول انتشار اخبار و اطلاعات لازم برای همه بخش های جامعه، دوم انتشار پیام های دولت مرکزی در جهت تقویت وحدت ملی در جامعه، سوم آموزش و بسیج مردم برای توسعه اجتماعی و اقتصادی -         وسایل ارتباطی خصوصی: امکان افزایش تبادل نظرات و عقاید، ایجاد فضای آزادانه تر برای بحث و گفتگو، تبدیل شدن به یک بنگاه تجاری و تحت تاثیر قدرت های تجاری به جای گروه های حاکم، سرمایه داران از طریق آگهی های تجاری، تامین کننده اصلی هزینه های وسایل ارتباط جمعی هستند. تامین در آمد دیگر از طریق وجه اشتراک، پیش رفتن به سوی خواست های مخاطبان، ترویج خشونت بیش از حد، سکس، بدرفتاری با کودکان و آگهی های تجاری نامطلوب، محتوای عامه پسند و یکنواخت برنامه ها نتیجه: همه وسایل ارتباطی در همه نظام های اجتماعی به گونه پنهان و آشکار تحت نظارت قرار دارند اعم از نظارت حکومتی، سیاسی، تجاری و یا مذهبی که شدت و ضعف هر کدام در جوامع مختلف، متفاوت است. تقسیم بندی نظریات مربوط به میزان تأثیرات وسایل ارتباط جمعی بر مخاطبان: الف – نظریات مربوط به تاثیرات نامحدود رسانه ها (مخاطب منفعل) این دیدگاه در اوایل قرن بیستم مطرح شد. بر اساس این دیدگاه هر پیامی که از طریق وسایل ارتباط جمعی انتشار یابد،اثر دلخواه فرستنده و تهیه کنندگان پیام را بر مخاطبان به همراه خواهد داشت. از برجسته ترین این دسته نظریه ها به نظریه های " گلوله جادویی" و نظریه" تزریقی" می توان اشاره کرد. نظریه گلوله جادویی بر این نکته تأکید دارد که همانگونه که یک تفنگ سرپر هنگام شلیک به سوی فوجی پرنده، ساچمه هایش در طیف وسیعی آنها را مورد اصابت قرار می دهد به همان صورت هم پیام هایی که از طریق یک رسانه شلیک می شود بر مخاطبانی که آن را دریافت می کنند اثر می گذارد. مخاطب در این دیدگاه کاملاً منفعل و مقهور اثر رسانه و پیام آن است. در نظریه تزریقی نیز می توان گفت الگوی تزریقی بر این بینش استوار است که وسایل ارتباط جمعی دارای اثر قوی،مستقیم و فوری بر مخاطبان است. آثاری که به وسایل ارتباط جمعی نسبت داده می شود رابطه نزدیکی با نظریه "محرک – پاسخ" داشت که در پژوهش های روان شناسی در دهه های 1940 – 1930 مورد نظر بود. در این الگو وسایل ارتباط جمعی را می توان مانند سرنگ بزرگی دانست که به مخاطبان انفعالی وصل و تزریق می شود. در این دوره این الگو تا حدی با توسعه جامعه انبوه (توده) در آمریکا پشتیبانی می شد. ناظران، همگنی خاصی را در شیوه لباس پوشیدن،روش صحبت کردن و ارزش ها مشاهده می کردند که به نظر می رسید به دلیل قرار گرفتن در معرض عمومی وسایل ارتباط جمعی و تولید انبوه ایجاد شده به سمت پیدایش نوعی فرهنگ انبوه (توده ای) پیش می رود. نقش و اثر وسایل ارتباط جمعی در رفتار افراد بسیار قوی و موثر در نظر گرفته می شد. مثل نقش تبلیغات در جنگ جهانی دوم. نظریه الگوی قدرتمند رسانه بر اساس منطق دورکیم بنا گذاشته شده است. به نظر وی پیچیدگی جامعه،اجماع کم،ناهنجاری،آشفتگی فردی و از خود بیگانگی روانی یا گوشه گیری می تواند رسانه های توده ای را قدرتمند نماید. چاکوتین در کتاب تجاوز به توده ها،نظام هیتلر در آلمان و موسیلینی در ایتالیا از این نظریه پیروی می کردند. فردیناند تونیس و رایزمن از طرفداران این دیدگاه می باشند. تونیس در پیروی از این دید گاه می گوید : روزنامه ها خیلی کارها از دستشان برمی آید. آنها می توانند وقایع و ایده هایی را به سرعت بسازند و اشاعه دهند درست مانند اشیاء مصرفی. از نظر نظریه پردازان مذکور روزنامه ها رکن واقعی افکار عمومی است و از برخی جهات برابر و حتی بالاتر از قدرت های مادی است که دولت به شکل ارتش، بودجه و موسسات اداری در اختیار دارد. به قول تونیس مطبوعات می توانند یک جمهوری واحد جهانی نظیر بازار جهانی بوجود آورند. رایزمن می گوید : انسان توده تنها، منفعل و تأثیرپذیراست و وسایل ارتباط جمعی هم بطور دائم روی او تأثیر می گذارد تا وادارش کند با جماعت همرنگ شود. ب – نظریات تاثیر محدود رسانه یا مخاطب فعال (نظریه استحکام) : از نظر اینان اصولاً رسانه ها بر مخاطبان تأثیر چندانی ندارد و تأثیرات آنها بسیار محدود و ناچیز است. بیشترین تأکید نظریات موجود در این دیدگاه بر جنبه های روانی مخاطبان،تفاوت های فردی،تفاوت های فرهنگی و اجتماعی و مناسبات اجتماعی آنان است. صاحبنظران این دیدگاه بر واکنش های روانی افراد از قبیل " احساس انتخابی ،ادراک انتخابی و حافظه انتخابی"تأکید می کردند. از نظر این دیدگاه افراد به پیام هایی که علاقه ندارند یا با طرز نگرش،تلقی و گرایش های شخصی و محیط فرهنگی و اجتماعی فرد ارتباطی نداشته باشد جذب نمی کنند و پیام در او بی تأثیر خواهد بود. در این دیدگاه مخاطب فعال و گزینشگر است. لازارسفلد و مرتن از طرفداران این نظریه هستند. دکتر باقر ساروخانی در کتاب جامعه شناسی ارتباطات در این مورد می نویسد : برخی را عقیده بر این است که وسایل ارتباط جمعی تأثیر چندانی بر مخاطبان خود ندارند. این عده اعتقاد دارند که " دوران سبع" رواج عقاید تند نسبت به تأثیرات جادویی و خارق العاده وسایل ارتباط جمعی بسرآمده و رسانه ها علیرغم تکنولوژی برتری که از آن سود برمی گیرند با موانع زیادی در راه اثرگذاری بر مخاطبان مواجهند. ج – نظریات مربوط به تاثیرات مشروط رسانه ها بر اساس این دیدگاه رسانه های جمعی بسته به اوضاع و احوال مخاطبان بر آنان تأثیر می گذارند. این دیدگاه می گوید : تأثیرگذاری رسانه ها بر مخاطبان تأثیرات مستقیم، آنی و کوتاه مدت نیست بلکه تدریجی، غیر مستقیم و نامحسوس است. بر این اساس عواملی در محدودیت تأثیرات رسانه ها در جامعه شناسی ارتباطات دخیل هستند از جمله : تعدد وسایل ارتباط جمعی و خنثی سازی اثرات : در جامعه ای که دولت انحصار وسایل خبری را بطور نسبی در اختیار دارد تأثیر این وسایل با جامعه ای دیگر که در آن شاهد تعدد وسایل خبری و مکانیزم های مختلط آن هستیم یکی نیست. اما در جامعه لیبرال به قول ژان کازنو وسایل ارتباط جمعی تحت نظارت دولت نیستند ممکن است اثر تلویزیون بوسیله روزنامه یا رادیو یا اینترنت خنثی گردد. به انحصارآوری وسایل ارتباط جمعی هر قدر هم که نسبی و محدود باشد می تواند موجب بروز تأثیراتی چشمگیر از جانب وسایل ارتباط جمعی بر افراد شود اما در شرایط پیدایی انحصار ناقص و یا آن گاه که در یک جامعه وسایل ارتباط جمعی در اختیار گروه های گوناگون است. اثرات این وسایل نسبت به شرایط اول کمتر خواهد بود. تعدد وسایل ارتباط جمعی در یک جامعه وابسته به گروهها و احزاب مختلف تأثیرات همدیگر را خنثی می کنند. تعدد ارزش ها و کاستی اثرات: حتی در شرایطی که وسایل ارتباط جمعی در انحصار دولت است، باز هم چنانچه در جامعه ارزش های گوناگونی حاکم باشد و هر یک از نهادها و سازمان های اجتماعی، ارزش های خاصی را تبلیغ نمایند، باز هم اثرات وسایل ارتباط جمعی رو به کاستی می گذارد. تعدد وسایل ارتباط جمعی می تواند در صورت تعدد ارزش های اساسی جامعه موجبات اضمحلال یگانگی یا به هم پیوستگی آن را فراهم سازد. رویکرد نظری: چهار مرحله تاثیر محتوای رسانه‌ ها در طول سال­ها، مفهوم سازی از تاثیر رسانه‌ها تا حد زیادی تغییر کرده است. در این تحول، چهار مرحله کم و بیش مجزا شناسایی شده است: مرحله اول: در مرحله آغازین تصور می‌شد رسانه‌ها دارای تاثیرات مطلق هستند این دیدگاه در سالهای میانه دو جنگ جهانی برتری داشت. نظریه تزریقی یا گلوله جادویی، برای توصیف این مرحله آغازین مفهوم سازی از تاثیرات رسانه‌ها به کار می‌رود. اسپ (1986)، فرضیات اصلی این مرحله را چنین توصیف می‌کند: 1. عوامل محرک (محتوای رسانه‌ها) نقش اصلی را در فراگرد تاثیر بازی می‌کنند. 2. مردمی که محتوای رسانه‌ها به آنها عرضه می‌شود، به شکل یکسانی واکنش نشان می‌دهند؛ یعنی تفاوتهای فردی روانشناختی چندان اهمیتی ندارند. 3. تاثیر فوراً و مستقیماً روی می‌دهد. از آنجایی که فرد مجزا دیده می‌شود، عوامل زمینه‌ای در نظر گرفته نمی‌شوند.(همان) مرحله دوم: زمانی پدیدار شد که محققان در باب آثار مطلق رسانه‌ها به تردید افتادند و شواهد کافی برای تایید آنها پیدا نکردند. بسیاری از آنان، عبارتی نظیر نظریه تاثیر محدود یا استحکام را به کار گرفتند تا جریان عمده این مرحله را که از پایان جنگ جهانی دوم تا آغاز دهه 1970 طول کشید، نامگذاری کنند. در مرحله دوم، شک و تردید نسبت به قوت و فوریت تاثیر رسانه‌های جمعی افزایش یافت. به نظر اسپ این تردید دو خاستگاه داشت: اول، گروه تحقیق دانشگاه «ییل» به رهبری کارل هاولند تعدادی از عوامل نافذ در فرایند تاثیر را کشف کرد. یکی از الگوهایی که از تحقیقات گروه ییل استخراج شد، الگوی «پویایی روانی» بود که بر اساس آن: 1. پیامهای اقناع کننده 2. فرایندهای روانشناختی ناپیدا را تغییر می‌دهند یا فعال می‌کنند و 3. از این طریق واکنشهای مطلوب آشکار به دست می‌آیند. با این استدلال، اهمیت پیام کمتر می‌شود. عوامل دیگر، مثل ویژگی‌های گیرنده پیام اهمیت بیشتر می‌یابند و در فراگرد میان محرکها و واکنشها دخالت می‌کنند. خاستگاه دوم شک، مطالعات گروهی از محققان دانشگاه «کلمبیا» بود که ریاست آن را پل لازارسفلد به عهده داشت. مطالعات این گروه درباره رفتار رای دادن نشان داد که توانایی رسانه‌های جمعی برای تغییر سلیقه‌های حزبی مردم بسی کمتر از آن چیزی است که انتظار می‌رفت. حداقل دو عامل دراین باره موثرند؛ به نظر می‌رسد که مردم از رسانه‌ها هر چه را که می خواهند برمی‌گزینند و دوم اینکه ارتباط میان فردی در تغییر عقاید و نگرشها، موثرتر از ارتباط جمعی است. مرحله سوم شاهد بازگشت به مفهوم رسانه‌های جمعی پرقدرت بوده است. محققان به چند دلیل مفهوم تاثیرات محدود را، حداقل به طور نسبی، کنار گذاشتند. استفاده گسترده از تلویزیون باعث شده است که اعتقاد به تاثیرات قوی دوباره پدیدار شود. محققان مارکسیست هم اعتقاد دارند که ارتباط جمعی در مشروعیت بخشیدن به جوامع سرمایه‌داری و بوروکراتیک بسیار موثر است. انواع تازه ای از تاثیرات مثل اثرات «کاشت»، «برجسته سازی» و «مارپیچ سکوت» پدیدار شده‌اند. مرحله چهارم: در این مرحله که مبتنی بر پژوهش بر روی متون رسانه‌ای، مخاطبان و سازمانهای رسانه‌ای در اواخر دهه 1970 می‌باشد، رویکرد جدیدی در خصوص تاثیر رسانه‌ها تحت عنوان «ساخت اجتماعی واقعیت» شکل گرفت. بر اساس این رویکرد، رسانه‌ها به واسطه ساخت معنا، تاثیر بسیار مهمی دارند. ساختارها به شیوه‌ای سیستماتیک [و نمادین] به مخاطبان عرضه می‌شود. بنابراین فرایند رسانه‌ای شدن، اغلب شامل تاثیر قدرتمند بافت و زمینه اجتماعی بر مخاطبان است. دو پیش فرض اصلی رویکرد جدید در تاثیر رسانه‌ها چنین است: 1.    رسانه‌ها به واسطه چارچوب گذاری ایماژها و تصاویر از واقعیت، باعث ساخت و شکل‌گیری صورت‌بندیهای اجتماعی و حتی تاریخی در شیوه‌های قابل پیش بینی و الگو یافته می‌شوند. 2.     مردم به عنوان مخاطب در تعامل با ساختهای نمادینِ ارائه شده به وسیله رسانه‌ها، دیدگاه شان از واقعیت اجتماعی و جایگاه شان در آن را می‌سازند و شکل می‌دهند. اما از آنجایی که عمده خبرهای صفحه حوادث روزنامه‌ها، اخبار جرائم و رفتارهای خشونت آمیز مانند قتل، سرقت، آدم ربایی، تجاوز به عنف، اعتیاد و قاچاق، درگیری و ضرب و شتم و ... می‌باشد به نظریه‌های مربوط به آثار بازنمایی و انعکاس این گونه موضوعات و رویدادها بر نگرش، رفتار و ذهنیت مخاطب، پرداخته می‌شود. نظریات مربوط به تاثیرات وسایل ارتباط جمعی ·        تاثیرات وسیله ارتباطی مک لوهان و رسانه های سرد و گرم: وسیله همان پیام است این متفکر معاصر کانادایی بیش از هر نویسنده دیگر به ارتباط مخصو صا"وسایل ارتباط جمعی" توجه دارد . مک لوهان وسایل ارتباطی را به سرد و گرم تقسیم می کند . این تقسیم بندی از قابل انتقادترین جهات اندیشه مک لوهان در بحث ارتباطات جمعی است که به نوعی ، سورئالیسم مکنون در تفکر او را به منصه بروز و ظهور می گذارد . به نظر او وسایل ارتباطی سرد شامل آن ابزار یا وسایلی است که موجبات مشارکت بیشتر انسانی را فراهم می سازد . سمینار یا جلسات بحث و گفتگو وسیله ارتباطی سرد تلقی می شوند (که در جریان آن فقط یک یا چند نفر اندیشه خود را به دیگران منتقل می سازد ، بدون آنکه درصدد پیدای نوعی تبادل فکر بر آیند ) یک وسیله ارتباطی گرم به حساب می آیند و بر اساس همین طرز اندیشه ، مک لوهان رادیو ، سینما و کتاب را در زمرۀ وسایل ارتباطی گرم می خواند در حالی که تلویزیون یک وسیله ارتباطی سرد به شمار می آید . از نظر مک لوهان ، وسیله همان پیام است ، او برای حامل پیام که همان وسبله ارتباطی است تنها رسالت انتقال محض پیام را قائل نیست . به نظرش خود وسیله نیز مظهر و پیام یک عصر است یا آن دنیای دیگر و انسان های دیگر پدید می آید . سیر تحول ارتباطی جوامع از نظر ژان کلوتیه: 1 – ارتباطات شخصی : در شرایط اولیه زندگی انسان ارتباطات،رودررو،مستقیم و شخصی بود. اشخاص در کنار هم زندگی می کردند و با یکدیگر ارتباط چهره به چهره داشتند. 2 – ارتباطات نخبگان: بیشترین نقش در این دوره ارتباطات مذهبی بود. در مصر قدیم کاهنان مصری،در مسیحیت کشیش ها عامل عمده ارتباطات بودند. در دوره اختراع چاپ مقاومت هایی وجود داشت. ویژگی عمده این ارتباط تکیه بر وعظ و خطابه و شکل گیری کانون های مذهبی بود. 3 – ارتباط جمعی (توده ای) : خبری شدن روزنامه ها و افزایش تیراژ آنها در قرن 19 شکل گرفت و بعدها با گسترش رادیو و تلویزیون توسعه یافت. در این مرحله مخاطبان توده های جمعی هستند که در میان آنها شکل خاصی از ارتباطات یعنی ارتباطات توده وار سامان می گیرد. 4 – ارتباط فردی : در این مرحله ارتباطات براساس تمایلات فردگرایانه است. فرد دارای تمایلات،از جمع جدا گردیده و به سوی انواع رسانه های فردگرا سوق پیدا می کند. گسترش دستگاه فردگرا مثل ویدئو،ضبط صوت،کامپیوتر و موبایل است. دیوید رایزمن و دوران تاریخ اجتماعی بشر اندیشمند دیگری است که ارتباط را به عنوان محور حرکت جوامع انسانی تأکید دارد . از روزنه ارتباطات می توان سه دوران در تاریخ اجتماعی باز شناخت : دوران اول: دورانی است که در خلال آن سنت ها حاکم بر رفتار و روابط انسانی به حساب می آیند . او این دوران را موجد پیدای انسانی می داند که در اصطلاح خود ، « انسان سنت راهبر» می خواند . در این دوران ، سنت ها به عنوان شیوه های آزموده و تقدس یافته ، موجبات ایجاد تسلسل بین نسل های تاریخی را فراهم می سازد . هر نسل پیوند خود را با نسلهای پیشین از طریق اشتراک سنن باز می یابد و همین موجب می گرددکه وحدت و هویت اقوام انسانی تأمین شود . دوران دوم : از دیدگاه رایزمن ، دورانی است که در آن با کاهش اهمیت سنت ها در هستی چه همه از الگو هائی یکسان در حیات اجتماعی تبعیت نمی کنند . در این شرایط به عزم این دانشمند تاریخ شاهد پیدای و بعد تکثر انسانهایی خاص است که وی « درون راهبر » می خواند . دوران سوم: رایزمن دوران پیدای انسان « دگر راهبرد » می داند . دوران ظهور وسایل ارتباط جمعی است و پدیده های چون هدایت از راه دور ، بتواره پرستی ، شی سروری و همراه با آنان از خود بیگانگی . در این دوران ، عده ای با استفاده از قدرت جادویی این ابزار موفق می شوند ، توده ها را تحت تأثیر قرار دهند ، از تنوع حیات انسانی بکاهند و الگو های خاص فکری و مصرفی پدید آورند . عصر مصرف گرای ، پیدایی مصرف تظاهری و امحای حریم زندگی تولد یافته است . با فنونی چون تبلیغات تجاری فرا آگاهی با برجسته سازی آگاهی های تجاری از طریق ارسال آنان در لابلای پیامهای خبری بسیار با اهمیت می توان موجبات مسخ انسان ها و هم « بلع » مطلب را فراهم ساخت. ·        تاثیرات محتوای وسایل ارتباط جمعی تحلیل کارکردی وسایل ارتباط جمعی از دیدگاه لاسول و رایت: لاسول از نظریه پردازان مکتب شیکاگو معتقد است همه چیز را باید در جریان محتوای پیام متمرکز ساخت. در این مکتب لاسول 5 الگوی چه کسی - چه می گوید – از کدام مجرا – به چه کسی و با چه تاثیری را مطرح می کند. عناصر تشکیل دهنده ارتباط جمعی از نظر لاسول دارای دو زمینه زیر ساخت و روساخت است. وی کارکردهای ارتباطات اجتماعی را سه دسته نظارت، همبستگی وجامعه پذیری می داند. همچنین لاسول در کتاب ساخت و کارکرد ارتباطات در جامعه معتقد است حراست از محیط، ایجاد همبستگی اجتماعی، انتقال میراث فرهنگی از نسلی به نسل دیگر نقش های وسایل ارتباط جمعی در جامعه است که چارلزرایت نقش تفریح و سرگرمی و فرار از واقعیت را به نقش های برشمرده شده توسط لاسول افزود. جدول تحلیل کارکردی وسایل ارتباط جمعی از سوی لاسول و رایت کارکردهای مثبت و منفی وسایل ارتباط جمعی را در قالب موارد یادشده بیانگر است. این نظریات بعد از گذشت چند دهه حتی با ظهور و گسترش وسایل ارتباطی نوین مانند اینترنت همچنان قابل توجه است و از قدرت بالایی در تحلیل تاثیرات وسایل ارتباط جمعی بر مخاطب برخوردار است. کارکردهای مثبت و منفی وسایل ارتباط جمعی از دیدگاه لازارسفلد و مرتون : لازارسفلد و مرتون در اثرشان "ارتباط جمعی، سلیقه مردم و عمل اجتماعی سازمان یافته" می نویسند : دانشجویان نهضت های جمعی بدین نتیجه رسیده اند که باید این نظررا که اثر تبلیغات و جمع فی نفسه نهضت را پدید می آورد و از آن نگاهبانی می کند را رها ساخت. نازیسم زمان کوتاه سلطه اش را فقط با بدست گیری وسایل ارتباط جمعی پدید نیاورد. بلکه این رسانه ها نقش کمکی خود را با تکمیل خشونت سازمان یافته،پاداش منظم جهت ایجاد همنوایی با دولت و کانون های سازمان یافته برای القای آیین نازیسم ایفا کردند. وسایل ارتباط جمعی نقش تکمیل کننده را همراه با مدرسه، دوستان، ارتباطات چهره به چهره دارند و به صورت مکمل و موازی آموزش های مدرسه ای عمل می کنند. لازارسفلد و مرتون بر این عقیده اند که برای اثر بخشی رسانه سه شرط انحصاری کردنٍ، جهت دهی به ارزش ها واجتناب از تغییر ارزش های اساسی و ارتباط چهره به چهره و تکمیلی لازم است. این دانشمندان با بررسی و مقایسه نتیجه می گیرند رسانه های جمعی در صورتی می توانند تأثیر بگذارند که شرایط محیط دریافت پیام،امکانات عملی و عقاید و ارزش های شخص همخوانی داشته باشد. بر این اساس کارکردهای وسایل ارتباط جمعی عبارتند از: -         وظیفه اخلاقی (حمایت از هنجارهای اجتماعی) -         امکان اعطای پایگاه اجتماعی -         وظایف نامطلوب (دژکارکرد مانند تخدیر اجتماع با ایجاد نوعی مشارکت خیالی در واقعیت) لازارسفلد و مرتون در تشریح عقاید این عده از متفکران می نویسد : « بسیاری تحت تأثیر همه جایی بودن ارتباطات جمعی و قدرت بالقوه آنان به سختی هراسان شده اند . در سمپوزیومی ، یکی از شرکت کنندگان نوشت : قدرت رادیو را می توان با قدرت بمب اتم مقایسه کرد . اینان عقیده بر این است که وسایل ارتباط جمعی جدید ، ابزاری بس نیرومند که می توان از آنان در راه خیر یا شر با تأثیری شگرف سود بر گرفت و چنانچه کنترل مطلوب وجود نداشته باشد ، امکان استفاده از این وسایل در راه دوم بیشتر است . » ژان کازنو درباره همین طرز اندیشه می نویسد : « این اندیشه در نظر مردم ، چه عادی و چه تحصیل کرده ، رواج یافت که وسایل ارتباط جمعی قدرتی فوق تصور دارند و می توانند افکار فلسفی و سیاسی را منقلب نمو ده شکل تازه ای بدان بخشند و به اختیار تمامی رفتار ها را هدایت نمایند . براساس همین اصل ، این عقیده رواج یافت که مبارزات انتخاباتی از طریق تلویزیون ، موجبات القای انتخاب کنند گان را فراهم می آورد ، زیرا حزبی که بیش از همه از تلویزیون استفاده می کند . لزوما" از انتخابات پیروز بیرون خواهد آ مد . » کسانی که بر این عقاید تند تأ کید می ورزیدند ، از کار برد وسایل ارتباط جمعی ، خصو صا" رادیو توسط هیتلر و رئیس تبلیغاتش دکتر گوبلز تأ ثیر بر گرفت اینان بر ساز و کارهایی چون هدایت از راه دور ، آدمک سازی ، اثر بلع و مخصوصا" تأ ثیر بازتاب های شرطی تأ کید دارند . نظر این عده در دنیایی که امکان انجام عمل یا رفتار خاص با اعمال فشار میسر نیست ، پس باید به ذهن و انسان ها رسوخ کرد و از این طریق اندیشه آنان را در جهت خواست خود جهت بخشید. -         در جامعه ای که دولت انحصار وسایل خبری را به طور نسبی در اختیار دارد ، تأ ثیر این وسایل با جامعه ای دیگر که در آن شاهد تعدد وسایل خبری و مکانیسم های مختلط آن هستیم یکی نیست . در شرایط انحصار ، گوینده های خبری مشخصی با دیدگاه های مشخص وجود دارند ، اخبار از کانال های معین و یکسانی می گذارند و در نها یت مشتریان خبری در مورد هر حادثه یک نوع خبر و یک نوع تفسیر خبری می یابند . در حالی که به بیان کازنو ، « در یک جامعه لیبرال که در آن همواره وسایل ارتباط جمعی تحت نظارت دولت نیستند ، ممکن است اثرات تلویزیون (وسیله دولتی ) با فلان روزنامه خنثی شود . » پس به انحصار آوری وسایل ارتباط جمعی هر قدر هم که نسبی و محدود باشد ، می تواند موجب بروز تأثیراتی چشمگیر از جانب وسایل ارتباط جمعی بر افراد شود ، اماّدر شرایط پیدای انحصار ناقص و یا آنگاه که در یک جامعه وسایل ارتباط جمعی در اختیار گروه های گوناگون است ، اثرات این وسایل نسبت به شرایط اول کمتر خواهد بود . محیط پیرامون و اثر رسانه ها : پیام وسیله ارتباطی درمجموعه ای جای می گیرد که محیط اجتماعی فرد خوانده می شود. بنابراین چنانچه پیام صادر شده با محیط پیرامون فرد تجانس نداشته باشد امکان دفع آن بیشتر خواهد بود. دفع پیام ممکن است از عدم توجه ارسال کنندگان آن به سطح آموزشی افراد و فرهنگ رایج قوم مورد نظر ناشی شود.مثل نمایش نوعی پشه و ارتباط بینندگان در مناطق آفریقا. دفع پیام ممکن است ناشی از عدم تطابق کارکردی آن با محیط مقصد منشاء گیرد. تبلیغ برای کنترل موالید و اندیشه مذهبی مخاطبین.دفع پیام ممکن است با واژگان،نوع ارائه و عدم رعایت فرآیندهای روانی مثل فرافکنی،همانندی و هم احساسی باشد. نظریه نیازجویی مخاطبان در رویارویی با رسانه های جمعی : کاتز و همکارانشان در سال 1974 این دیدگاه را مطرح کردند. بر اساس این الگو، سلسله ریشه های روانی و اجتماعی نیازها و توقعات از رسانه ها و دیگر منابع ارتباطی را پدید می آورد که خود به الگوهای مختلفی از رویارویی با رسانه ها،ارضای نیازها و پیامدهای خواسته یا ناخواسته منتج می شود. پیامدهای خواسته همان استفاده و بهره مندی مورد نظر مخاطب از رسانه و پیامدهای ناخواسته تأثیر نامطلوب رسانه برمخاطب است. نظریه رضامندی و استفاده از نظر لاندبرگ و هالتن دارای 5 ویژگی است : 1 – مخاطب پویا فرض می شود، لذااستفاده از رسانه هدفمند است. 2 – در فرآیند ارتباط جمعی پیشقدمی برای انتخاب رسانه در جهت برآوردن نیازها از سوی مخاطبان است. 3 – رسانه ها برای پاسخگویی به نیازهای مخاطبان با یکدیگر رقابت می کنند. 4 – مخاطبان آگاهانه و برحسب علایق خود به رسانه ها روی می آورند. 5 – هنگامی که جهت گیری های مخاطبان جستجو می شود،داوری های ارزشی درباره مقاصد فرهنگی رسانه های جمعی کنار گذاشته می شود. ·        نقش وسایل ارتباط جمعی در کشورهای در حال توسعه: دانیل لرنر دانیل لرنر محقق آمریکایی در تحقیق خویش با عنوان «گذر از جامعه سنتی؛ نوسازی خاورمیانه»در 1950 تا 1951 شامل 1600 نفر از ایران، ترکیه مصر، سوریه، لبنان، اردن تاثیر وسایل ارتباط جمعی را بر کشورهای در حال توسعه مورد بررسی قرار داد. وی این سوال را مطرح کرد: وسایل ارتباط جمعی تا چه اندازه می تواند نگرش و عقیده مردم را نسبت به توسعه سیاسی، اقتصادی  و ملی تغییر دهد؟ وی چهار متغیر سواد، شهرنشینی، آموزش و رسانه های جمعی در این تحقیق به عنوان متغیرهای مستقل و تاثیرگذار بر توسعه را مورد توجه قرار داد و بر نقش وسایل ارتباط جمعی و ارتباط آن با سایر متغیرها تاکید کرد. نتایج حاصل از تحقیق وی که در قالب کتاب منتشر شده است، به صورت فهرست وار به شرح زیر است: -         این متغیرها موجب افزایش سطح توقعات و آرزوها می شود. -         توانایی و ظرفیت یک جامعه در حال گذار برای برآورده کردن انتظارات، سرخوردگی و ناکامی ایجاد می کند. -         حرکت از مرحله سنتی به مرحله گذار و سپس به مرحله جامعه نوین یا مدرن با تغییر نظام های سنتی به نظام های نوین همراه است. -         نظام ارتباط سنتی، نگرش های سنتی را ترویج می کند اما نظام ارتباط جمعی، آداب و سنت های تازه را می آموزاند. -         رسانه های جمعی ظرفیت امکان تغییر و نوع تغییر را در کشورهای جهان سوم دارا هستند. -         میان نوگرایی و سیر نهادهای اجتماعی نوعی کنش متقابل وجود دارد. -         دسترسی به رسانه های جمعی پیش شرط مشارکت در جامعه نوین است و رسانه های جمعی مستقیما بر نگرش ها و رفتارهای جمعی تاثیر می گذارند. -          ارتباط بین رشد اقتصادی و رشد مسایل ارتباطی زیاد است. با سرعتی که درآمد سرانه ملی افزایش می یابد و افراد به سمت نعمات دنیای صنعتی می روند به همان سرعت بر میزان طبقه باسواد افزوده می شود و به همان میزان رسانه ها بویژه مطبوعات طرفداران زیادتری پیدا می کنند و مردم از وسابل ارتباطی مانند رادیو و تلویزیون بیشتر استفاده می کنند. نتیجه گیری: ارتباط جمعی به عنوان یک عامل بسیار بزرگ و تکثیر کننده، در رشد و توسعه نقش ایفا می کند و اطلاعات و نگرش های لازم را به سرعت در محدوده وسیع نشرو توسعه می دهد. نقد نظریات لرنر: لوسین پای معتقد است همه جنبه های ارتباطات و خود رسانه های جمعی عوامل اصلی مشارکت سیاسی اند و دوسولاپول رسانه ها را در تغییر نگرش ها و مهارت ها به آن اندازه موثر نمی دانست. ویلبر شرام نیز نقش و تاثیرات وسایل ارتباط جمعی را مورد توجه قرار داده است. به اعتقاد ویترغیب مردم کشورهای در حال توسعه به تصمیم گیری پیرامون توسعه، زمینه دادن به آنها برای مشارکت موثر، تسریع و هماهنگی با تحولات روند انعطاف ناپذیر و نامعین نیست. اگر جریان ارتباطات اجازه دهد تعیین اهداف و تصمیم گیری درباره زمان و چگونگی تغییرات و اینکه مردم جامعه خود را به چه چیزی می خواهند تبدیل کنند، امکان پذیر است. وی بر نقش مثبت رسانه ها در انتشار میزان و انواع اطلاعات در کشورهای جهان سوم، گسترش افق فکری و انتقال اندیشه، ارتقای سطح اندیشه های فردی و جمعی تاکید می کند. به نظر شرام توسعه اقتصادی جز در صورت تحقق توسعه اجتماعی میسر نیست و توسعه اجتماعی مستلزم بسط آموزش و اطلاعات است که وسایل ارتباط جمعی تاثیر قطعی بر توسعه فرهنگی و در نتیجه توسعه اقتصادی دارد. برای گسترش زراعت و صنعت باید سرمایه گذاری های اجتماعی را رونق بخشیدو این امر متضمن بسیج منابع انسانی است که در آن میان، آموزش عاملی اساسی است. رائو محقق هندی تحقیقی انجام داد که این تحقیق در بین دو روستای هندی یکی نزدیک شهر و دیگری دور از شهر قرار داشت و وی تاثیر نقش وسایل ارتباطی در این دو روستا را مورد توجه قرار داد. نتیجه تحقیق نشان داد روستای نزدیک شهر موجب شد مردم با زندگی شهری و ویژگی های رفتاری آنها آشنا شوند. وقتی اطلاعات و افکار نو از خارج به روستاهای دورافتاده و جدا از اجتماعات صنعتی می رسد، تغییر و تحول نیز به دنبال آن خواهد آمد. لئونارد دوب محقق آمریکایی نیز با انجام تحقیق در آفریقا، به نقش تاثیر پذیری مردمان این قاره از غرب و اتکای زیاده از حد و تاثیر وسایل ارتباط جمعی بر آفریقا پرداخت. مشاهدات دوب در آفریقا نظریات لرنر و رائو را تایید می کند که اطلاعات در دوران تغییر و تحول فرهنگ، نقس بسیار مهم و برجسته ای را برعهده دارد و بین رشد سیستم ارتباطی و رشد اجتماعی و اقتصادی رابطه تاثیر و تاثر نیرومندی می توان پیدا کرد. همچنین سی هاملینگ ارتباطات را به دو دسته ارتباطات آزاد کننده و ارتباطات سرکوب کننده تقسیم می کند و پائولو فریره اندیشمند برزیلی ارتباطات هوشیارساز را از ارتباطات تخدیر کننده جدا می کند و از ایجاد بستر مناسب به منظور توسعه ارتباطات هوشیارساز و آموزش دهنده در میان ملل جهان سوم با استفاده و بهره گیری از منابع و امکانات بومی در راستای نیازهای واقعی مردم حمایت می کند. فریره نگرش انتقادی به الگوهای حاکم غربی در خصوص رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی و نقش ارتباطات در نوسازی کشورهای جهان سوم  به عنوان عامل سلطه گر دارد. وی همچنین با اشاره به تاثیرات منفی وسایل ارتباط جمعی در زمینه انفعال مخاطبان  از لزوم تبدیل نظام آموزش مخزنی به آموزش نظام ستمدیدگان سخن می گوید که ویژگی های آموزش ستمدیدگان از نطر وی عبارت است از: ·        اعتقاد به توانایی افراد برای رهایی از شرایط سرکوب کننده ناشی از غلبه وسایل ارتباطی ·        تماس مستقیم فراگیرندگان با واقعیت های زندگی، فشارها و محدودیت های تحمیل شده از سوی ساختار اجتماعی و ایدئولوژیک ·        طرد تفاوت های آموزش دهنده و آموزش گیرنده و درنظر گرفتن هر دو به عنوان فراگیرنده ·        مشارکت در کوشش های رهایی دهنده اثر بومرانگ ، انگ و کاستی تأثیر وسایل ارتباط جمعی : یک وسیله ارتباطی اعم از روزنامه، رادیو، تلویزیون زمانی که به پخش اخباری نادرست می پردازد،در دراز مدت، خود تحت تأثیر همان فرستاده هایش قرار گرفته، هویتی دیگر می یابد. بر اساس این تعبیر زمانی که یک وسیله ارتباطی به سوء استفاده از امکاناتش پرداخت و موجب گمراهی بسیاری را فراهم ساخت در دراز مدت چنان انگ دروغ زنی برآن زده می شود که استفاده از آن شأن اجتماعی افراد را تنزل می دهد، استناد بدان به معنای فقدان اندیشه و ساده لوحی محسوب می شود. حتی زمانی که آن وسیله سعی در پخش اخباری درست می نماید تحت تأثیر همین هویت ثانوی خبر و اطلاعات فاقد ارزش شناخته می شود. ادامه دارد...