نقش ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی در زندگی اجتماعی

نقش ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی در زندگی اجتماعی

عصر حاضر را عصر ارتباطات نامیده اند. زیرا ارتباطات و اطلاعات انتقالی از آن ابزاری مهم برای تصمیم گیری، تعامل بین انسانی، هویت بخشی و هویت ستاندن، جهت دهی به افکار و اندیشه ها و ابزاری بر سلطه است. سیل تصاویر و نمادها و واقعیت های گاه متعارض از طریق تکنولوژی برتر رسانه های ارتباطاتی با نفوذ هر چه بیشتر در جوامع سبب گردیده تا شهروندان و رهبران سیاسی در وضعیتی بحرانی قرار گیرند. در اثر داده ها و اطلاعات پخش شده رسانه ها دانش بیشتری نشر و شهروندان از هوش لازم برخوردار گردیده اند به طوری که دیگر حکومت ها به سختی می توانند آنها را در بازیهای سیاسی و مانورهای قدرتی خود به انحراف و تحریف بکشانند. و از سوی دیگر با رشد دانایی و آگاهیهای مردم مطالبات آنها از حکومت فزونی یافته و میل به از نو ساختن و تغییر و تحول را برای رسیدن به وضعیتی که خود می خواهند، را افزایش داده است. بنابراین دانایی حاصل از اطلاعات رسانه ها امروز بگونه ای است که می تواند در حیات سیاسی جوامع در شکل قدرتی مهار نشدنی نقش آفرینی کند. در اثر نقش غیر قابل انکار رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی تاکتیک ندانستن زیردستان برای حفظ مافوق کارایی نداشته، زیرا دیگر رهبران سیاسی چندان قدرتی در سدبندی و سانسور اخبار ندارند. بر همین مبناست که تاکتیک اجبار به دانستن در دنیای امروز از سوی جوامع دنبال می شود. افراد با سرعتی مافوق تصور در گوشه ای از دنیا به جدیدترین اطلاعات از طریق اینترنت و شبکه های تصویری و ماهواره ای دسترسی می یابند. نظام نوین تولید ثروت در اثر کارکرد اقتصادی رسانه ها و تجارت اطلاعات دیگر نه بر کار یدی بلکه بر فعالیت ذهنی استوار گشته است. کارگران امروز کارگران فکری هستند چرا که در فضایی آکنده از اطلاعات قرار گرفته اند. کامپیوترها، تلفن ها، تلویزیون، رادیو، سینما، پوسترها و ... با هزاران نماد انتقالی چنان افراد را غرق ساخته اند که حکومت ها را مجبور ساخته است برای کنترل اجتماعی و تداوم حیات خود به ابتکار و ساختن ابزار جدید در سطحی عالی تر اقدام کنند.

---

جهانی شدن ارتباطات نیز جدا از گسترش و پیشرفت تکنولوژی رسانه ای و اثرات مثبت آن مانند افزایش دانایی، انتقال حقایق و واقعیات، اثرات منفی نیز بر نظام های فرهنگی جوامع گذارده است. بسیاری از نشانه های فرهنگی جوامع به جوامع دیگر منتقل می شود، به طوری که موج عظیمی از اشتیاق به غیر خودی در مقابل موج عظیمی از مدافعین ارزش های دینی و ملی را در برابر هم قرار داده است. در اثر کارکرد رسانه ها محصولات تولیدی فرهنگی از قبیل فیلم، کتاب، و ... حتی بدون اجازه رسمی، چاپ، توزیع و پخش می شوند که گاه متعارض با فرهنگ، مذهب و نظام سیاسی یک کشور هستند. امروزه استفاده از رسانه های ارتباطی برای تأثیرگذاری بر تصمیمات داخلی یک کشور، تهییج افکار عمومی روز به روز بیشتر شده است. در واقع این در هم آمیختگی داده های فرهنگی با نیت خرابه کاری به واسطه ی رسانه ها، یگانگی ارزشی - فرهنگی را کمرنگ می سازد و زد و خورد ناشی از برخورد گروههای پایبند به فرهنگ اصیل با گروههای طرفدار تحول و تقلید فرهنگ بیگانه به هرج و مرج و اتلاف انرژی و هزینه های گرانبهایی منجر می شود.
بنابراین نظم اجتماعی و توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در رابطه ی تأثیر گذار دو سویه با ارتباطات و رسانه های خبری است. امروز در آستانه قرن بیست و یکم ارتباطات وجه جدایی ناپذیر نظام بین الملل و پخش اخبار جزء خدمات جهانی است، که به طور اجتناب ناپذیری در کنش پذیری، تحرک و تبدیل پذیری افراد و جوامع نقش آفرینی می کنند . زیر ساخت فکری را تغییر می دهند و با سرعت طرحی نو، از آن چه که خود می خواهند برای دیگران با کنترلی که امپریالیسم رسانه ای بر وسائل ارتباطی دارد، برای جوامع جهان سوم خصوصا جوامع مقابل غرب در می اندازند، که اثر آن افزایش شکافها و نهایت آن زوال و نابودی هویت خواهد بود. در این فصل با اهمیتی که از موضوع ارتباطات دانسته شد در دو قسمت به بررسی مساله اصلی این بخش یعنی ارتباطات می پردازیم:

الف- ارتباط:

1- تعریف ارتباط:

ارتباطات انسانی مجموعه ای از فرآیندهای ظریف و دقیق با هزاران مولفه، علامت، رمز و معنی است که همواره وجود دارد. گاه به کارگیری یک واژه یا ایما یا اشاره و یا به واسطه یک وسیله ارتباطی، ارتباطات انسانی برقرار و سبب تعامل مردمان با یکدیگر می گردد. افراد برای زندگی در اجتماع و نیز حفظ فرهنگ خود مجبور به ایجاد ارتباط با دیگران هستند. ارتباطات انسانی امروزه چنان متنوع و فراگیر و پیچیده گشته است که وجوه مختلفی از علائم کلامی و غیر کلامی را در بر می گیرد. در فرهنگ لغات و بستر (webster)/ communication/ عمل ارتباط برقرار کردن تعریف و از معادلهایی نظیر: رساندن، بخشیدن، انتقال دادن، آگاه ساختن، مکالمه، مراوده داشتن استفاده شده است. که این عمل برقرار کردن ارتباط می تواند از طریق کلمات، حروف، پیام ها، کنفرانسها، مکاتبه ها و دیگر راهها انجام گیرد.
جورگن روش در کتاب ارزش های ارتباط و فرهنگ، ارتباط را فراگردهایی می داند که بر مبنای آن انسان ها همدیگر را تحت نفوذ قرار می دهند. کلود شنن نیز می نویسد: ارتباط عبارتست از تمام روشهایی که از طریق آن ممکن است ذهنی بر ذهن دیگر تأثیر بگذارد. این عمل نه تنها با نوشته یا صحبت کردن، بلکه حتی با موسیقی، هنرهای تصویری، تئاتر و عملا تمام رفتارهای انسانی عملی است.
در مجموع تعاریف اندیشمندان بر جنبه های مختلف فرایند ارتباط تأکید می کنند. به عنوان مثال اندیشمندی چون آزگود عمل تأثیر گذاری و تأثیر پذیری را نه فقط بین افراد بلکه بین سیستمها مطرح می کند. برخی نیز مسأله تأثیر و یا جریان محرک و پاسخ را در تعریف ارتباط به صورت انتقال معنی مطرح می کنند. به عنوان مثال هنری لیندگرن در کتاب هنر ارتباط انسانی می گوید: ارتباط از دیدگاه روان شناسی فراگردی است حاوی تمام شرایطی که متضمن انتقال معنی باشد. گروهی از اندیشمندان دیگر به مسأله ترغیب و اقناع یا همانندی و اشتراک فکر در فرایند ارتباط تأکید می کنند. ارسطو در تعریف ارتباط می گوید: ارتباط عبارتست از جستجو برای دست یافتن به کلیه وسایل و امکانات موجود برای ترغیب و اقناع دیگران.
از مجموع تعاریف موجود می توان به نتایج زیر رسید:
1- ارتباط فراگرد تولید نمادها و معنی است.
2- ارتباط فرایند انتقال اطلاعات، نشر و دریافت پیام است.
3- ارتباط جریان دوسویه بین پیام دهنده و پیام گیرنده است.
4- ارتباط تأثیرگذار بر رفتار، شناخت و عاطفه است.
5- ارتباط گاه مستقیم و گاه غیر مستقیم و به واسطه وسایل ارتباطی برقرار می گردد.
6- ارتباط حاوی عناصر نفوذ، تحریک و کنترل است.

2- اجزاء و عناصر سازنده ارتباط:

در هر نوع ارتباطی عناصر ذیل دخیل است؛ به عبارت دیگر تأثیر مطلوب و مورد نظر در ایجاد ارتباط منوط به وجود چند عنصر است به طوری که حذف هر یک سبب عدم برقراری ارتباط یا کندی دسترسی به اهداف از طریق ارتباط می گردد:
الف- منبع پیام یا فرستنده: زمانی که ما با یک نامه، عکس و یا پیغام ضبط شده تلفن روبرو می شویم، اولین چیزی که نظر ما به آن جلب می شود این است که بدانیم چه کسی نامه یا عکس و پیغام را برای ما ارسال کرده است، در واقع هویت فرستنده یا منبع پیام مهم ترین بخش از فرایند ارتباط و هر پیام است که به ما کمک می کند تا هم چگونه تصمیم بگیریم و یا تا چه حد به پیام دریافتی اعتماد کنیم.
ب- گیرنده و دریافت کننده پیام: هر پیام از منطقه ای شروع می شود و در نقطه ای پایان می یابد. به عبارت دیگر زمانی که از سوی فرستنده پیامی صادر می شود در واقع هدف نهایی وی در تعیین و مشخص بودن گیرنده پیام مستتر است.
ج- پیام: هر پیام برای منتج شدن به تأثیرهای مطلوب و مورد نظرصادر می شود بر همین مبنا دیوید برلو پیام را یک تولید علمی و فیزیکی از منبع رمزگذار تعریف می کند.
بنابراین زمانی که ما با دیگران سخن می گوییم، یا از طریق تلویزیون برنامه ای را می بینیم و ...، در حقیقت با یک پیام مواجه هستیم. برلو معتقد است که سه عامل در هر پیام وجود دارد:
الف- رمزها یا کدهای پیام ب- محتوای پیام ج- نحوه ارائه پیام
پیام های دریافتی شکل های متفاتی دارند، صدا، نور، نوشتار، حروف، عکس و نقاشی و ... هر کدام به گونه ای پیام خاص هستند و گاهی تمامی این عناصر یک جا در هم آمیخته شده اند و یک پیام را بوجود می آورند.
رمز یا نشانه از جمله ی نمادهایی هستند که به شیوه ای ساخته شده اند که حاوی معنا و منظوری خاص هستند. به طوری که مقصود فرستنده پیام مشخص و گیرنده پیام متوجه پیام او می شود. نقشه، تصاویر، مدلها، خطوط، اعداد و ... جزء این رمزها می باشند. کاربرد رمزها در ایحاد ارتباط به تمدنهای قدیم می رسد که امروزه نیز در اثر نیاز فوری به درک سریع پیام ها و نیز ضرورت پاسخ سریع استفاده از رمزها و کدها بسیار گسترش یافته است با این تفاوت که شکل و نوع رمزها و نشانه ها تحول و تغییر یافته اند. مانند علائم راهنمایی و رانندگی یا کدهای رایانه ای.
دومین عامل سازنده پیام، محتوا می باشد. برلو محتوای پیام را چنین تعریف می کند: «مطلوب درون پیام که به وسیله منبع برای بیان هدف او انتخاب شده است» براساس محتوای پیام است که گیرنده پیام متاثر می شود یا قضاوت می کند و عامل آخر نحوه ی ارائه پیام است و آن عبارت است از تصمیم هایی که منبع ارتباط برای انتخاب و تنظیم و ترتیب کدها و محتوا می گیرد. به عبارت دیگر شیوه های خاصی که فرستنده پیام انتخاب می کند تا محتوای پیام خود را به خوانندگان و گیرندگان ارائه کند. استفاده از علائم خاص، تکرار جمله ای خاص، حذف و یا ترکیب لغاتی خاص و ... از جمله این شیوه ها است؛ به عنوان مثال روزنامه نگاری که خواهان ارسال پیامی به خوانندگان خود است، سعی می کند تا با شیوه های مختلف در ارسال هر چه سریع تر پیام و خبر خود مانند درشت کردن برخی ازکلمات، درج و صفحه اول، استفاده از عکس یا حرفی خاص و ... اقدام کند. امروزه رسانه های خبری بسیار تلاش می کنند که از شیوه های تکراری برای ارائه اخبار خودداری نمایند زیرا نفوذ اخبار کاهش یافته و به نوعی بیماری روحی و روانی تبدیل می گردد.

ارتباطات، نظم و فرهنگ:

زندگی امروز انسان ها تا حد بسیاری به ارتباطات بستگی دارد. به ویژه آنکه بسیاری از مردم جهان از طریق ارتباطات تأمین معاش می کنند. سطح مراودات چنان کنند که اگر انسانی از ایجاد ارتباط با دیگران خودداری نماید یا دور بیفتد، در گذران زندگی خود با مشکلاتی روبرو می شود. شیوه های مختلف ارتباطات افراد با یکدیگر و این که افراد با چه کسانی یا چیزهایی ارتباط برقرار می کند و ... در واقع رابطه و نسبت ارتباطات و فرهنگ را مطرح می سازد. چرا که وقتی ارتباطات تغییر می کنند، عناصر فرهنگی نیز به تبع آن تغییر می یابند. افراد از طریق ارتباطات رفتار همدیگر را کنترل می کنند و خود را با گروه ها هماهنگ می نمایند این نحوه تعامل در صورت تعادل و برقراری سازش اجتماعی منجر می گردد. بدین معنا زمانی که در یک جامعه وسیع تعامل رسانه ها نظیر روزنامه ها، تلویزیون، و ... با یکدیگر از یک سو و نیز پیروی کردن آنها از ارزش ها و هنجارهای مقبول و انتقال آنها به مخاطبان سبب تحت تأثیر قرار دادن افکار و عقاید و رفتار افراد جامعه می گردد به گونه ای که نوعی فرهنگ گفت و شنود هماهنگ ترسیم می گردد. امروز در اثر گسترش و نفوذ وسایل ارتباطی، به جرأت می توان گفت که هیچ کنش و رفتاری را نمی توان از تیررس ارتباطات در امان نگه داشت ترکیب و شکل ارتباطات چنان توسعه و تنوع یافته است که حتی ساختار نوع جوامع را تحت تأثیر قرار می دهد. شکل های مختلف انتقال پیام، نشانه ها، نمادها، رمز گذاریها و ... همه جزیی از ارتباطات و فرایندهای فرهنگی هستند که نتیجه آنها آموختن شکلی از رفتار به اعضای گروه و جامعه است در زمانی که رفتاری آموخته شود و از سوی افراد، به صورتی مشترک اعمال گردد جنبه فرهنگی پیدا می کند. از این کارکرد رسانه ها جهان بینی انسان ها گسترده تر شده است، مفاهیم و مقولات زیادی شکل گرفته اند که بر اساس آن نگاه به جهان اطراف را متعدد ساخته است. مردم عمل گرا به علائم شده اند عمل گرایی که به دنبال آن معنا و نمادی مستتر است.
از نظر نظریه پردازان اجتماعی ارتباطات، مهم ترین کارکرد ارتباطات گسترش همگرایی (coorientation) است نیوکوم معتقد است که همگرایی به معنای آن است که مردم به هنگام ارتباط با همدیگر به طور همزمان نسبت به همدیگر به عنوان ارتباط گر، نسبت به اشیای مورد ارتباط خود موضع گیری می کنند. این هم گرایی مبنای روان شناختی رفتار گروهها و اجتماع را تشکیل می دهند. البته از نظر نیوکوم اگرچه این همگرایی سبب سازگاری و جفت شدن می شود اما این همگرایی ها قابل تغییر هستند. این ساخت و تغییر همگرایی از یک سو به انگاره های فرهنگی و ترکیب نقشها، پیام ها و رمزها مبتنی است و از سویی دیگر به جهت گیری اجتماعی رسانه های گروهی اعم از رادیو، تلویزیون و مطبوعات وابسته است.
از نظر این نظریه پردازان برای وجود رفتارها و کنش های قابل پیش بینی و همگرایی در هر گروه سه نوع مشخصه را می توان در نظر گرفت. که تغییر یا وجود هر یک می تواند به وقوع کنش ارتباطی معینی ختم گردد:

الف) همگونی جهت گیری به سوی اهداف:

چنان که می دانیم وجود هدف مشترک مهم ترین عامل تشکیل و انسجام یک گروه می باشد، اگرچه این هدف مشترک لزوما بر تشابه کنش تمام افراد گروه دلالت نمی کند بلکه فقط در مورد تقاضا یا انتظار دلالت می کند. بدین معنا که همه افراد گروه انتظار دارند که هر عضو نقش خاص و تفکیکی خود را ایفا کند.

ب) همگونی در توافق ادراک شده:

یعنی همگونی طرز تلقی ها و داوری ها درباره همگونی جهت گیری یا اهداف، یعنی این که در بین افراد درگیر در گروه خصوصا در فرایند ارتباطات و در مورد انتقال اطلاعات و استفاده از نمادها و ... توافق مشترک وجود داشته باشد.
ج) جاذبه در میان اعضا: ارتباطات مثبت با جاذبه بین اعضاء همراه است این جاذبه یا دل بستگی، فراوانی اش سبب تعامل بیشتر و یا برعکس خواهد شد.
هومنز معتقد است که جذبه یا دل بستگی میان افراد با میزان تقاضا برای همگرایی که توسط کنش های ارتباطات برآورده می شود تغییر می یابد.
بنابراین، کنش های ارتباطاتی که رسانه های گروهی خصوصا امروز در آنها دخیل اند - می توانند به عنوان پیامدهای تغییر در روابط بین ارگانیسم اجتماعی و محیط عمل نمایند که البته گاهی این تغییرات آنی و گاهی قابل پیش بینی هستند. این کنش های ارتباطاتی، یا پیامد ایجاد تغییراتی در نقاط مختلف نظام روابط دو یا چند ارتباط گر و موضوع ارتباط هستند یا منجر به بروز چنین تغییراتی می شوند بنابراین به منظور پیش بینی کنش های افراد و جلوگیری یا تسریع در یک رویداد می بایست به رویداهای درون نظام ارتباطاتی دقیق شد، تا با در نظر گرفتن این شناخت تعامل اجتماعی را حفظ یا توسعه داد.
با توجه به پیوستگی ارتباطات و فرهنگ می دانیم که فرهنگ زمینه تطابق افراد جامعه با محیط را فراهم می سازد بنابراین می توان گفت که هر نظامی نیاز به پیام های قابل انتقال دارد، که محتوای این پیام ها می تواند دینی، ارزشی و اخلاقی و .... باشد، تا خود را با محیط اطراف تطبیق دهد. این امر به سطح نظام اجتماعی یک کشور بستگی دارد. هر چه قدر که وسعت کشور بیشتر باشد می بایست شبکه ارتباطاتی و اطلاعاتی آن نیز گسترده باشد تا اولا تمام پیام های موجود به افراد منتقل شود. ثانیا جزئیات و اهداف پیامها چه در سطح فردی و چه در سطح گروهی مشخص باشد. اگرچه بهترین نوع پیام را می توان پیامی دانست که مبتنی بر یک انگاره، فرهنگی و ارزشی باشد و چه این که چنین پیامهایی دارای معانی مشترک و سطح بالایی از توافق را به همراه دارند، از سویی دیگر در انتقال پیام ها و به منظور افزایش اثر پیام می بایست به جنبه های عاطفی وشناختی آن توجه داشت در حالیکه متأسفانه در جامعه ایران، نه سطح شبکه ارتباطاتی چنان گسترده است که تمام افراد در گوشه و کنار کشور را در بر می گیرد و نه در بخش اعظم برنامه رسانه های ما انگاره های فرهنگی و ارزشی و ابعاد شناختی و عاطفی در پیام های ارتباطاتی رعایت می شود. در حالیکه رسانه های حقیقی می بایست همواره هم به ارضای نیازهای مخاطبین خود توجه کنند و هم به راه حل مسایل اشاره کنند. از این نقطه نظر، رسانه ها و ارتباطات رفتارها و کنش های برون داد و درون داد افراد را نیز را در بر می گیرد. بر این اساس هم می توان در شخصیت میل به کنش ایجاد کرد و هم در سطح نقشی پیش بینی رفتار و هدایت را بوجود آورد.
ایجاد نظم اجتماعی به ایجاد روشی منظم از تعامل اجتماعی بستگی دارد. تعامل اجتماعی عمدتا از گفتاری بوجود می آید که مردم را نزدیک به یکدیگر و گرد هم می آورد. در حالی که همیشه ما نسبت به نوع گفتار در تصحیح دارد، وجود گفتاری نامناسب یا ناشناخته کنش های نامناسبی را ایجاد می کند. امروزه از لحاظ اجتماعی و فنی این امر به اثبات رسیده است که خصوصا سازمان های تصیم گیرنده لزوما باید بکوشند تا از طریق وسایل ارتباطاتی به ایجاد و حفظ ساختاری نمادین مشترک بپردازند تا ضمن هدایت رفتارها و مهار آنها به فرایند ساخت و نگهداری ساختار فرهنگی جامعه کمک نمایند. چرا که فرآیند تعامل اجتماعی مثل سایر فرآیندهایی که بازخور دارند هنگامی که دچار تزلزل می گردد به نوسان می افتد که این امر در کوتاه مدت سبب به روز کنش هایی متفاوت فردی - اجتماعی و حتی عاطفی می گردد. و بی جهت نیست که افرادی که بسرعت جزء محبوب ترین فرد گروههای یک جامعه به شمار می آیند معمولا در چنین جو پرتنش و اظهار ایده ها بیشتر از سایرین تلاش می کنند. ثبات اجتماعی با وجود فرهنگی مشترک به دست می آید چرا که چنین فرهنگی که از توافق مشترک افراد است زمینه را برای به روز انگیزه های قومی مهیا می سازد و به آن نظم می بخشد، انجام کار را ارتقاء می دهد و روابط اجتماعی را هماهنگ می سازد.
پایبندی افراد به گروه ها یا جامعه تا زمانی است که حیات منظم و طبیعی او دچار مخاطره نیافتد زیرا در غیر این صورت نجات خویش، وی را مجبور خواهد ساخت حتی تا مرحله درگیری پیش رود. امروز اساسی ترین جنبه در تعامل و گفت و شنود آنست که فرد باید طوری رفتار کند که دیگران هم او را کامل درک نمایند و خود را بر یکدیگر حفظ کنند. در حالیکه اگر شخص بدون توجه به دیگران فقط به فکر برآورده ساختن نیازها و یا پایبندیهای پسندیده یا ناپسند خود باشد، محدودیت هایی بر عملمکرد وی از سوی دیگران تحمیل می شود. مگر آنکه رفتار خود را تصحیح نماید. بنابراین علایق و احساسات فرد باید طوری بیان شود که دیگران از آن به عنوان یک منبع برای همبستگی و دلبستگی مناسب استفاده نمایند. این افزایش همدلی سبب تقویت توانمندیها و پلی برای رفع مشکلات می شود. به قول مولانا:
ای بسا هندو و ترک و هم زبان
ای بسا دو ترک چون بیگانگان
پس زبان محرمی خود دیگر است
همدلی از همزبانی بهتر است
حال اگر بیزاری و درگیری حاکم گردد، نااستواری گروه یا جامعه اجتناب ناپذیر خواهد بود. این بیزاری به سوء رفتار و سوء اخلاق منجر می شود.
در چنین شرایطی مسلما نقش رسانه های ارتباطاتی نمایان تر می گردد. زیرا امروزه رویا رویهای اجتماعی بسیار گسترده و انبوه گشته و رسانه ها واسطه پر قدرت و مؤثر این رویارویها شده اند. به طوری که هم می توانند در برانگیختن و هم در گسترش تعامل افراد دخیل باشند. از ترویج ارزش ها و کنترل رفتارهای افراد تا انحراف و درگیری میان افراد رسانه ها می توانند در جوامع کارکرد داشته باشند.

قدرت سحر آمیز رسانه ها - تبلیغات:

در دوره ی پس از جنگ جهانی دوم تمامی کارشناسان علوم ارتباطات و سیاست به قدرت خارق العاده وسایل جمعی خبری اذعان دارند. آنها معتقدند که رسانه ها از چنان قدرتی برخور دارند که می توانند در دگرگون ساختن افکار عمومی و سوق دادن توده مردم به طرف نظر گاهی و حتی شورش و انقلاب دخیل باشند. که این اثر رسانه ها در قدرت تبلیغاتی آنها نهان است. با بررسی انجام گرفته این واقعیت محرز گشته که این تبلیغات از ابزار قدرت دنیای امروز است که می تواند دگرگون ساز باشند. قدرت تبلیغات رسانه ها چنان است که می تواند در کم ترین زمان هزاران فرد را در ملغمه ای از نفرت، اراده و امید در هم آمیزد. شعله های نارضایتی و جنگ و اختلاف نظر را با فولاد شور و اشتیاق نرم سازد. این چکش و سندان نوین همبستگی اجتماعی همان تبلیغات رسانه ها می باشد. برانگیختن احساسات، علایق، ایجاد ترس و نفرت از دشمن در شهروندان، حفظ روحیه در سختی ها، استفاده از انرژی و توان افراد به بهترین وجه ممکن برای کشور، از طریق قدرت تبلیغاتی رسانه ها ممکن است. لذا می بایست پیام های تبلیغاتی رسانه ها طوری طراحی شوند که به صورت گزارشات خبری، تصاویر، فیلم، نوار، سخنرانی، موعظه، پوستر، علائم و ... با ساده ترین شکل و پر نفوذترین میزان به مردم القا شوند.

قدرت ویران کنندگی رسانه ها:

از نظر تحلیل گران سیاسی امروزه سرنگونی نه به وسیله مسلسل و سلاح آتشین بلکه با رسانه هاست. پوشش جهانی تلویزیون و سایر وسایل ارتباط جمعی، نقش نظام رسانه های جهانی جدید را چنان کرده است که حتی کنترل رسانه های داخلی برای سیاستمداران کشورها را دشوار ساخته است. نفوذ متراکم رسانه ها با روند جهانی شدن به قلمرو اقتدار آنها در سراسر کره زمین افزوده است. این در هم آمیختگی نشر و انتشار اخبار به واسطه انواع رسانه ها، رهبران بسیاری از جوامع را به اتخاذ شیوه های استراتژیک به منظور حفظ مشروعیت و کاهش تعارضات درونی وادار ساخته است. حتی هشدارهای آگاهانه نسبت به توان بالقوه رسانه ها در تجاوز به حریم خصوصی شدت یافته است. وقوع برخی نابهنجاری ها و جرایم به پیام های انتقالی رسانه ها مرتبط است. دگرگونی در تفکر و شیوه های رفتاری چنان گشته است که به وجود تعارضاتی بین افراد خصوصا در جوامع جهان سوم که قدرت گزینشی ندارند، نظم اجتماعی را مختل ساخته است. تافلر در کتاب جابه جایی در قدرت می نویسد: «هر حکومتی که نتواند برای جلوگیری از این دسته بندی اطلاعات به اقدامی ملموس دست زند، تحولات سیاسی آینده را به جان خریده است.»
در جامعه امروز رسانه ها مشمول قانون حضور در همه جا (Low of ubiquity) هستند. بدین معنا که محرکه های قوی تجاری و سیاسی زیر ساخت الکتریکی جدیدی را نه به صورت انحصار بلکه به صورتی فراگیر تبدیل می سازد.
به عنوان مثال تلفن که در گذشته نه چندان دور و وسیله ای تجملی و خاص طبقه مرفه بود، امروز به خاطر انگیزه های تجاری چنان پر استفاده شده که هرکس تلفنی دارد. مسلما این استفاده جهانی حاصل نوع دوستی نیست. بنابراین کاملا به نفع کشورهاست که از یکسو برای مقاصد اقتصادی به گسترش سیستمهای جدید اقدام کنند و از سویی دیگر هدایت رسانه ها و سیستمهای الکترونیکی خبری را به منظور کنش پذیری، تحرک و تبدیل پذیری مورد نظر و مطلوب خود و جامعه بر عهده گیرند.
عدالت اجتماعی، آزادی همبستگی اجتماعی به طور روز افزون در هر جامعه به این کار ویژه ی رسانه ها وابسته شده اند، که چگونه آموزش و پرورش را در جامعه برقرار می سازند. پیوند آموزش و پرورش به واسطه رسانه ها با افزایش مجاری جدید و گستردگی و تنوع برنامه ای سبب پوشش همگانی گشته است. از طریق رسانه ها با جریان آزاد اطلاعات، دانایی با سرعتی شتابان، همه شهروندان از فقیر تا غنی را آماده پذیرش نقش های اجتماعی می کنند. مهارت های فرهنگی عمومیت یافته و از داخل کتاب های درسی و کلاس های آموزشی خارج و به فراسوی خانه ها و خیابان رسیده است. با این انتقال مهارت های فرهنگی و حتی شغلی درک و فهم فرهنگی افراد ارتقاء و مردم به هنجارهای اجتماعی مقبول آشنا می گردند. اگرچه در بسیاری از کشورهای دارای تکنولوژی پیشرفته با کارکردهای منفی رسانه ها شرمساری اخلاق پدیدار گشته است. به گونه ای که صلح اجتماعی و حتی خود دموکراسی مورد تهدید واقع گردیده است. در کشورهای جهان سومی نیز با پیچیدگی های رسانه های خبری شکافی فرهنگی و گسترده میان جوانان با دیگر گروه ها و حاکمان سیاسی بوجود آمده است.
بنابراین بی تفاوتی دولت ها نسبت به جریان آزاد اطلاعات در نهایت به سرنگونی خود منجر می شود. چرا که چنین آزادی مطلقی سبب از بین رفتن حریم های خاص و خصوصی و نیز سبب گستردگی فوق العاده ابزار عقاید مخالف می گردد. لذا وجود نظم اجتماعی بوجود حداقل نظارتی بر روی تصاویر، ایده ها و نمادها و ایدئولوژی هایی که از طریق رسانه های گروهی به دست مردم می رسد، از سوی دولت ها لازم است.

نتیجه گیری:

1- با گسترش روند جهانی شدن حضور رسانه ها، دیگر دولت ها چندان نمی توانند کنترلی آهنین بر زندگی مردم داشته باشند زیرا دیگر مانند گذشته قدرت انحصاری و سانسور ندارند.
2- نظم اجتماعی مفید که به نفع تمام اعضای جامعه است، امروزه به کارکرد رسانه ها بستگی دارد. زیرا روابط انسانی اگرچه همواره در حال تغییر است اما با حضور رسانه ها و انتقال مفاهیم، نمادها و اطلاعات این تغییرات تشدید یافته است.
بنابراین هر چه قدر شیوه های پاسخگویی دولت ها با ابزارها و اهرمهای خود با این تغییرات هماهنگ باشد، میزان نظم اجتماعی بیشتر تضمین می گردد.
منبع: کتاب طرح تحقیقاتی شهر اسوه/س

جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی

سؤال های درس جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی

1 - مهمترین ویژگی وسایل ارتباط جمعی از نظر ژان کازنو چیست؟

به قول ژان کازنو وسایل ارتباط جمعی در عصر تمدن های جدید صنعتی بوجود آمدند و مهمترین ویژگی آن عظمت نفوذ و وسعت حوزه عمل می باشد.

2 – تعریف ارتباط جمعی چیست؟

انتقال اطلاعات از طریق رسانه های پرتیراژ مثل مطبوعات،رادیو و تلویزیون، سینما و ماهواره و ... برای حجم وسیعی از مخاطبان (توده) با سرعت زیاد.

3 - تعریف وسایل ارتباط جمعی چیست ؟

عاملی میانجی که از طریق یک یا چند مجرا، امکان برقراری ارتباط را فراهم می سازد.

 4 - تعریف جامعه شناسی ارتباط جمعی چیست ؟

جامعه شناسی ارتباطات به این نکته می پردازد چگونه و تا چه حد فرآیند ارتباط جمعی با فرآیند کلی جامعه مرتبط است. بر این اساس نه تنها مردم از وسایل ارتباط جمعی تأثیر می پذیرند بلکه بر آنها تأثیر می گذارند. روژه کلوس می گوید ارتباط دو زمینه عملی دارد که یکی صرفاً خلق روابط بین افراد است و دیگری استفاده از محتوای جادویی و زیبایی زبان.

5 - تعریف جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی چیست ؟

جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی،دانشی اجتماعی است که در آن،گروههای اجتماعی و وسایل ارتباط جمعی و وضعیت هایی که آنها تحت تأثیر یکدیگر قرار می گیرند را مورد بررسی وشناخت و تبیین قرارمی دهد یا به تعریفی واضح تر: جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی،دانش مطالعه تأثیر متقابل وسایل ارتباط جمعی و گروههای اجتماعی است.

6– نظر مک لوهان درباره ارتباط جمعی چیست؟ یا تعریف ارتباط جمعی از نظر مک لوهان و ویژگی های آن؟

مک لوهان معتقد بود گفتار، تلفن، تلگراف، نامه در ردیف وسایل ارتباط جمعی هستند در صورتی که این گونه رسانه ها بیشتر در خدمت برقراری رابطه میان شخص با شخص دیگر هستند تا انتقال دهنده پیام به توده مردم (میان فردی).

7– نظر ژان کازنو درباره فنون نوین ارتباط جمعی را بنویسید؟

الف – رقابت میان نظام های مختلف انتشار

ب – متنوع کردن یا متجانس کردن توده مردم

ج – نقش رابط ها که اطلاعات و منابع پیام ها (در جهت معکوس و حتی یک روند پیچیده بر اساس جریان های متمایل به مرکز و گریزازمرکز) به طرف این رابط ها متوجه می گردد.

8– تحولات اخیر جامعه شناسی ارتباطات در 5 حوزه مطرح می شود نام ببرید؟

1 – پیچیدگی نظام

2 – اثرات وسایل ارتباطی در زمان کوتاه و دراز مدت

3 – جمع سازی و تنوع

4 – وظایف

5 – سازمان ارتباط جمعی و انتقال دهندگان پیام

9– اثرات وسایل ارتباط جمعی در کوتاه مدت و دراز مدت را بنویسید؟  (از نظر گوبلز و چاکوتین)    مهم

گوبلز و چاکوتین بازتاب شرطی و تأثیر آنی وسایل ارتباط جمعی بر افکار عمومی را مطرح کردند. به نظر آنها  وسایل ارتباط جمعی  قدرتی  مافوق  تصور دارند . افکار فلسفی - سیاسی را منقلب   می کنند .  رفتارها را هدایت می کنند . خشونت و پرخاشگری را رواج می دهند.

اما طرفداران تأثیر محدود رسانه ها بر افکار عمومی و مخاطبان مثل لازارسفلد،کاتز،کورت لوین،لانگ،پول معتقدند اثرات رسانه ها به دلیل رقابت و تنوع ،خنثی می شود.

در جامعه ایران که رادیو،تلویزیون در انحصار دولت است مطالب آن با روزنامه ها خنثی می شود. تحقیقی که به دست آمده است صحنه های خشونت آمیز بر شخصیت های غیرمتعادل و آنهایی که آمادگی قبلی برای خشونت دارند اثرگذار خواهد بود. تأثیر آنی ارتباط جمعی در نظام استبدادی بیشتر خواهد بود تا در نظام دموکراتیک،اثرات دراز مدت رسانه ها بیشتر از کوتاه مدت است.

دانیل لرنر در نوسازی خاورمیانه بر تأثیر شهرنشینی، سواد، تماشای تلویزیون،مشارکت اجتماعی و همبستگی اجتماعی و مشارکت تأکید می کند.

جامعه شناسان ارتباط جمعی امروزه بر این امر تأکید دارند وسایل ارتباط جمعی تأثیرآنی و ضربه ای بر افکارعمومی ندارند،لیکن می توانند اثراتی قابل توجه در تطور افکار عمومی جهان بر جای گذارند.

دیدگاه تأثیر محدود رسانه ها بر مخاطبان بر این نکته تأکید دارد که تأثیر وسایل ارتباط جمعی در دراز مدت پذیرفته شده است و تمامی این وسایل به تقویت تمام گرایش ها در جهت دگرگونی یا پذیرش شرایط موجود و تسریع در تحول موفق می آید.

10– منظور از پیچیدگی نظام در مطالعه وسایل ارتباط جمعی چیست؟

در تحقیق ارتباط جمعی و تأثیر برنامه ها برمخاطبان باید وضع اجتماعی فرد را مورد مطالعه قرار داد. زیرا برداشت همگان از پیامی واحد یکسان نیست و انواع گوناگون وسایل ارتباط جمعی درهم می آمیزند واثراتی کلی وترکیبی به بار می آورند. پس نمی توان اثر یکی از آنها را منتزع از دیگران سنجید.

11– وجه تمایز رسانه های ارتباط جمعی با رسانه های دیگر(رسانه های میان فردی)چیست؟

لازارسفلد وجه تمایز این رسانه را با رسانه های دیگر :

تخصص ارسال کنندگان ، فنون به کار رفته ، صفات خاص مورد نظر و نقش انتشار، مشخص می سازد.

12– تأثیرات وسایل ارتباط جمعی از نظر کاری چیست؟

" کاری" معتقد است پیدایی وسایل ارتباطی که در سطح ملی سازمان یافته اند،نمایشگرتجلی نیروی مرکزگراست. زیرا این وسایل با کاستن زمان پخش پیام،کنترل بهترفضاها را در سطح کلی جامعه ممکن می سازند. وسایل ارتباط جمعی باعث پیوند گروههای خاص، مجلات کم تیراژ، افراد مطرود، پزشکان و متخصصان و خرده فرهنگ ها         می شوند. وسایل ارتباط جمعی موجب تشدید تنوع اجتماعی و ایجاد قشرهای خاص در جامعه می شوند.

13– نظریه تکمله از کیست و این نظریه را توضیح دهید؟            مهم  

بر اساس نظریه تکمله کاتز و مرتن ولازارسفلد،وسایل ارتباط جمعی در تکمیل و تقویت مهارت ها و آموزش های کلاسیک نقش و موازی آموزش های مدرسه ای بر عهده دارند. براساس این نظریه وسایل ارتباط جمعی زمانی دارای تأثیر قطعی خواهند بود که کمک های جانبی دریافت کنند. از جمله این کمک ها باید از تماس شخصی و مستقیم یاد کرد تا نفس گرم فاصله گیرنده و گوینده را جبران نمایند و ارتباط هدف غایی خود را که تأثیر بر مخاطب است به خوبی تحقق بخشد. بدینسان گفتگوی در محل به تقویت محتوای تبلیغات در جمع می انجامد.

این تأیید متقابل موجب پیدایی اثر پرچ یعنی استحکام و قوام تأثیر را فراهم می سازد و کار سازمان محلی را تسهیل می نماید. همین فرآیند یعنی تکمیل پیام ارسال شده از طریق وسایل ارتباط جمعی در راه ارتقای آموزش هم مفید و هم مؤثر خواهد بود. اما جایگزین معلم نیستند زیرا از طرفی جریان پیام در آنان معمولا یکسویه است و از طرف وسیله ارتباطی،امکان تصحیح تکالیف درمحل، کنترل کلاس درس،هم سطح سازی دانش آموزان در راه آموزش موضوع و...را ندارد. پس ناچار باید معلم به صورت عامل مکمل در این جهت عمل کند. در مورد استفاده از وسایل ارتباطی برای ریشه کن سازی بیسوادی،وضع از این هم دشوارتر است. نو آموزی که هیچ سابقه آموزشی ندارد بی هیچ شبهه نیازمند راهبری حضوری است. بدون آنکه در همین مرحله نیز کار آموزش بتواند بدون استفاده از وسایل ارتباط جمعی به خوبی صورت پذیر گردد.

14 – ویژگی های نظام ارتباطی در غرب و نظام اقتدارگرایانه را بنویسید ؟        یا    

تأثیرات وسایل ارتباط جمعی در جوامع غربی یا آزاد و اقتدارگرا و انحصاری چگونه است؟

در نظام استبدادی وسایل ارتباطی متنوع و رقابتی نیست. مثل این است که یک نوع غذا برای فرد گرسنه ارائه می شود و فرد مجبور به صرف آن است. اما در نظام متنوع و رقابتی برعکس است. رواج فرهنگ توده، گسترش فرهنگ های بین المللی و سلطه،پررنگ کردن اخبار و اطلاعات جوامع توسعه یافته و کانونی، وسایل ارتباط جمعی ترجمان قدرت ها و برتری هایی می شوند که فراتر از سطح این وسایل ارتباطی است.

15 – نقش های تفریحی و تبلیغی رسانه ها در دنیای امروز شامل چه مواردی می شود؟

فرار از واقعیت، توجه به ستاره ها و ستاره سازی، تخیل گرایی، برون فکنی، هم ذات پنداری، نوستالژی، اسطوره سازی نیز از جمله نقش ها و تأثیراتی است که وسایل ارتباط جمعی بر عهده دارند.

16 – دیدگاه معتمد نژاد درباره نقش وسایل ارتباط جمعی چیست؟ یا       نقش اصلی وسایل ارتباط جمعی کدامند ؟

نقش های راهنمایی و رهبری،تبلیغی و تفریحی و آموزشی و خبری را به عهده دارند.

17 – نقش ها و وظایف وسایل ارتباط جمعی از نظر هارولد لاسول چیست؟

 مراقبت از محیط (با کنترل اخبار)

ایجاد همبستگی بین اجزای گوناگون جامعه

انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر

18– مرتن و لازارسفلد چه نقش هایی برای وسایل ارتباط جمعی قائل هستند؟

مرتن و لازارسفلد وظایف اخلاقی و اعطاء پایگاه اجتماعی را برای ارتباط جمعی در نظرمی گیرند. و علاوه بر آن وظایف نامطلوب تخدیر اجتماع و مشارکت قیاسی و دوری از واقعیت را نیز برای آن در نظر می گیرند.

رایت  جامعه شناس  ارتباطات ، انتقال میراث فرهنگی و سرگرمی را برای  ارتباط جمعی  مؤثر می داند.

19 – رادیو و تأثیرات اجتماعی آن را به عنوان یک وسیله ارتباط جمعی توضیح دهید؟

از رادیو برای گوش دادن به موسیقی، افزایش معلومات، ابزاری جهت رهایی از تنهایی، ترویج و روستایی ، پیکار علیه بیسوادی، تقویت وحدت ملی، همبستگی، مشارکت اجتماعی استفاده می شود.

20 - در مورد نقش دروازه بانی خبر در جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی از دیدگاه گربنر توضیح دهید ؟    مهم

وی به 9 قدرت اشاره می کند که قابل تقسیم به دو گروهند. یکی قدرت هایی که در درون ساخت ارتباط جمعی وجود دارند یا به صورت قراردادی، حرفه ای یا منطقی بدان مرتبط هستند . دوم قدرت هایی که در خارج از ساخت ارتباط جمعی به چشم می خورند. درگروه اول پنج نوع قدرت یاد می کند که با معیارهایی نظیر نوع تأثیر و نوع وظیفه مشخص می شوند که عبارتنداز:

مشتریان (تأمین کنندگان منابع  مالی ) - کنترل کنندگان (سلسله مراتبی که انتقال دهنده بدان وابسته است)

همکاران (که همبستگی آنان انتقال دهنده را تحت تأثیر قرار می دهد) - رقبا و اعضاء کمکی

در گروه دوم (یعنی قدرت های خارج از ساخت ارتباط جمعی) :

صاحبان نفوذ و اقتدار (قوه مقننه) ، سازمان ها، کارشناسان و اربابان

21– طبقه بندی بینندگان تلویزیون چند نوع است؟ توسط چه کسانی مطرح شده ؟ توضیح دهید؟  2 نوع  

 1– نوع آرمانی،ماکس وبر مطرح کرده است که در واقع وجود ندارد. بلکه از نیازهای استنباط منطقی ناشی شده است و تجربه نقش اساسی را در این زمینه دارد.

2– نوع واقعی که توسط گورویچ مطرح شد. از پیوند داده های تجربی و عینی و مشاهده ای به نتایجی می رسیم.

- طبقه بندی بینندگان از نظر جنس، سن، شرایط اقتصادی، محل سکونت، مذهب و سواد.

22– گلیک و لوی ، گرایش مخاطبان تلویزیون را به چند دسته تقسیم  کردند ؟

3 دسته   :  صفات پذیرش(تأیید) ، انتقاد(اعتراض) و همسان سازی

- صفت مشخصه پذیرش،شناسایی کامل برنامه های تلویزیونی و فقدان مخالفت با برنامه ها و استفاده بالنسبه بالای روزانه از تلویزیون است. مثل افراد سالخورده، مجردین، خانه نشین ها و نیز کارکنانی که به کارهای بدنی اشتغال دارند. و کودکان برای سرگرمی و اوقات فراغت.

- حالت کاملاً مخالف با پذیرش،انتقاد است : این دسته بیش از دسته های دیگر خود را نشان می دهد،بحث می کند و نظرات خود را در  روزنامه ها و مجلات منعکس می نماید. این گروه تأثیر تلویزیون را بر کودکان منفی می دانند.

- همسان سازی یا تطابق و گرایش به تلویزیون : از نظر این دو تلویزیون وسیله سودمندی است اما باید آن را با توجه و هشیاری مورد استفاده قرار داد. این عده تلویزیون را دوست دارند و آن را یکی از عناصر مهم زندگی جدید به حساب می آورند و در موجودیت زندگی خویش برای آن موقعیت معنی داری قائل هستند. تلویزیون وسیله ای برای گذران اوقات فراغت است و استفاده از آن برایش متکی بر تصمیم هشیارانه است. در این مرحله بینندگان تلویزیون با انتخاب و برنامه ریزی از آن استفاده می کنند. بزرگسالان و قشرهای پایین طبقه متوسط از این دسته اند. (کارمندان گروههای جزء و متوسط). رواج خشونت و تبلیغ بازرگانی از نکات منفی تلویزیون می باشد.

تحقیقات اشتاینر در آمریکا نشان داد که هر چه قدر تماشاگران باسوادتر باشند امکان جذب شدن آنها به طرف برنامه های دراماتیک و جدی بیشتر است.

23 – 5 مورد از ویژگی های رابطه میزان تحصیلات و تماشای تلویزیون را بنویسید؟  ( خلاصه بنویسید )

طبقه بندی بوگارت درآمریکا در رابطه با تلویزیون ازثروتمندترین،خیلی مرفه، مرفه و فقیرترین و با سطح تحصیلات عالی،متوسط و ابتدایی بوده است. بین استفاده از تلویزیون و سطح تحصیلات رابطه مستقیم وجود دارد. افراد با تحصیلات پایین بیشتر طرفدار واستفاده کنندگان تلویزیون بوده اند.

در سال 1960 پیر هارمل وزیرامور فرهنگی بلژیک با تأسف اظهار داشت : " روشنفکران به مفهوم خیلی وسیع کلمه در مجموع قدری با تلویزیون فاصله گرفته اند و حتی نسبت به آن بدگمان هستند."

تحقیقی که در انگلیس شده است نشان می دهد که هر قدر سطح اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی یک خانواده پایین تر است میزان وقتی که این خانواده صرف تماشای تلویزیون می کند،بیشتر است و هر چه قدر سطح درآمد خانوار بالاتر باشد میزان تماشای تلویزیون افزایش پیدا می کند.

تحقیقات نشان داده است اشخاصی که در مدارس عالی یا دانشگاهها تحصیل کرده اند بطور متوسط بیش از دیگران روحیه انتقادی دارند و در درجه دوم ، داوری ها،ترجیحات و طرد برنامه های تلویزیونی را به مراتب بیش از دیگران به نحو قاطع تری اظهار می دارند.

در مجموع اشخاص دارای تحصیلات بالاتر به برنامه های فرهنگی و خبری بیش از دیگران علاقه نشان می دهند. شرایط در مورد برنامه های ورزشی و واریته ها تا حدودی همین طور است.

عده ای در برابر تلویزیون مقاومت می کنند،به دلایلی چون ضایع شدن وقت، یک جانبه بودن پیام، ترویج افکار قالبی، اعتیاد به تماشای تلویزیون و ...

موافقان تماشای تلویزیون معتقدند که تماشای تلویزیون به آنها امکان می دهد که رابطه خود را با محیط اجتماع قطع نکنند. بعضی ازدبیران براین عقیده اند که دیدن تلویزیون برای آنها از این جهت لازم است که می توانند تأثیر آن را بر شاگردان بفهمند.

تحمیل کردن برنامه های تلویزیون به تماشاچیان،ناقص و نادرست بوده و عامیانه بودن آن و بی ارادگی و خنثی کردن تماشاچی و خاموش کردن روح انتقاد و به قول فرانسوی ها ساختن تصویری پیش ساخته از دنیا مولد احتیاجات تازه و غم و اندوه از نکات منفی تلویزیون است.

24 – تأثیرات مثبت ومنفی  تماشای تلویزیون کدامند ؟

آثار مثبت تماشای تلویزیون : وسیله کار و تحقیق در زمینه مسائل اجتماعی موجد هنروسبک جدیدی در زندگی،امکان برخورد مستقیم با وقایع وتوسعه افق های فکری کارگر و دهقان می باشد.

از جمله نکات منفی تماشای تلویزیون : این است که تکرار در دیدن تصاویر در مدت زمان طولانی سبب تحلیل رفتن حساسیت،ممانعت از تفکر و افسردگی روحی است.

25 – تأثیر تلویزیون بر کودکان را بنویسید؟

تلویزیون کودکان را از کارهای تحصیلی باز می دارد. به آنان صحنه های خشونت آمیز ارائه می کند،عواطف آنان را جریحه دار می سازد. و آنان را خیلی زود به طرف زندگی بزرگسالی سوق می دهد،و از طرفی امکان دستیابی به برخی از دانستنیها را فراهم می کند،محرک حس کنجکاوی درکودکان است.نفوذ تلویزیون در سطوح پایین و بالای جامعه به نحو محسوسی کند بوده است.

26 – تلویزیون چه تأثیرات مثبت و منفی روی فرهنگ دارد؟ ( رابطه تلویزیون با فرهنگ )

برای عده ای از مخاطبان،تلویزیون می تواند نقطه آغازی برای تحول فرهنگی باشد،کنجکاوی ایجاد کند و میل به فراتر رفتن را بوجود آورد یعنی به طرف منابع اطلاعاتی بویژه کتاب.

تلویزیون می تواند برای قشرهای اجتماعی بالاتر یک محرک باشد. گرچه ممکن است تلویزیون از نظر فرهنگی ارائه کننده یک فرهنگ پوچ، سطحی و ناقص باشد و برای شناخت فرهنگ واقعی مانع ایجاد کند یا به قولی تلویزیون " فرهنگ بازاری یا بی مصرف " ارائه دهد. فرهنگ جمعی و فرهنگ واقعی را باید از هم تفکیک کرد.عموماً معتقد هستند واتفاق نظر دارند که تلویزیون به تنهایی نمی تواند از نظر فرهنگی وسیله ای کافی به شمار آید و مثلاً نمی تواند جانشین کتاب شود. در حالی که تلویزیون نوعی محرک یا مکمل است، خود دارای محتوای واقعی فرهنگی نیست.

27 – اثر پیام های تلویزیونی بر مردم را توضیح دهید ؟ جواب الف و ب        یا

اثرات آنی و اختلالات احتمالی پیام ها در زمان کوتاه بر مردم را بنویسید ؟     جواب الف      یا

پیا های تلویزیون در مورد تقلید چه تأثیرات مستقیمی بر رفتار مردم دارند ؟   جواب  ب

الف –اثرات آنی و اختلالات احتمالی در زمان کوتاه،مانند : دلواپسی،بیخوابی،رضایت یا عدم رضایت و یا هر نوع ناراحتی.

کودکان بیش از بزرگسالان از دیدن اعمال خشونت آمیز منقلب می شوند و یا به وحشت می افتند. اسلحه گرم کمتر از اسلحه سرد ایجاد وحشت می کند و شمشیر کمتر از کارد موجب بروز وحشت می گردد و صحنه های مرتبط با داستانهای معمولی که قهرمانانی شناخته شده دارند،کمتر از دیگر صحنه ها دلواپسی پدید می آورد. از طرف دیگر خشونت زمانی که در عملی شبیه واقعی تجلی می کند اثرات مخرب بیشتری بر جای می گذارد.

ب – آیا این پیام ها اثرمستقیمی بر رفتار دارند و به عنوان مثال تمایل به تقلید را برمی انگیزند ؟

در این مورد داده های موجود جزئی و اندک هستند. از چند جنایت به عنوان مثال یاد می شود که توسط افرادی صورت گرفته است که آنچه را در سینما یا تلویزیون دیده اند عیناً تقلید کرده اند. برنامه های تلویزیونی راه خشونت را نشان می دهند. وسایل ارتباط جمعی به تنهایی اثراتی بر کودکان ندارند،محیط اجتماعی،مشارکت فرد در گذران اوقات فراغت و فعالیت های اجتماعی نیز در این امر تأثیر گذار است.

28 – تحقیقات لوی وگلیک در مورد بینندگان تلویزیون (در ارتباط با دنیای کودکان) چگونه است ؟

دنیای کودکان :لوی وگلیک بینندگان تلویزیون را به سه گروه تقسیم می کنند :

الف – موافقین (که از قبل نظری مساعد دارند) مثل نوجوانان

ب – معترضین (که زمینه ای انتقادی دارند) و  ج – معتدلین (که بین این دو گروه قرار دارند)

کودکان تا سه سالگی تماشا کنندگان پر و پا قرص تلویزیون هستند اما از سال ششم زندگی به گروه همسالان  می پیوندند. تحقیقات درقرن بیستم نشان داد که تماشای ممتد تلویزیون در کودکان 3 تا 6 ساله موجب پیدایی نیاز خاص به تصاویر ثابت را فراهم می آورد.  تماشای تلویزیون به خلاقیت و رشد کودک کمک می کند. برنامه های آموزنده و سرگرم کننده در تلویزیون به تکمیل نتایج حاصل از مدرسه منتهی می شوند،نه آن که همچون رقیب مدرسه به کار آیند. قهرمان سازی برای کودکان در تلویزیون مانند زورو،هری پاتر،...

29 – تأثیر وسایل ارتباط جمعی بر خانواده چه می تواند باشد (مثبت و منفی )؟

ویلیامز معتقد است عواملی ثبات خانواده را تهدید می نماید. خانواده دیگر عامل ایجاد کننده تداوم زمانی نیست. افزایش میزان طلاق ما را به سوی نظامی می کشد که در آن خانواده های تک همسر بطور متوالی در طول زمان پدید آمده جانشین یکدیگر می شوند. به قول تافلر در آینده به جای خانواده امروزی شاهد پیوندهایی صرفاً موقت خواهیم بود. گرچه ورود تلویزیون به خانه باعث شده است که گروههای کم درآمد ساعات زیادی را در خانه بگذرانند. و تحقیقات نشان داده است گروههایی که درآمد و تحصیلات بالاتری دارند و از نظر مالی در رفاه بیشتری به سر می برند در خارج از خانه ( مانند تأتر،کنفرانس،شب نشینی های بزرگ) می گذرانند.

تلویزیون به پیوند متقابل انسان ها کمک می کند. گرچه گفت و گوی بین اعضای خانواده را کاهش می دهد،اما این به سطح فرهنگ خانواده مربوط است. از مطالعات دولروئل استنباط می شود : در خانواده های مرفه تر موضوعاتی که در تلویزیون مطرح می شود بین اعضای خانواده به بحث گذاشته می شود. در صورتی که در خانوادۀ سوداگر و افراد بیکار، کمتر چنین امری تحقق می پذیرد.و در خانواده های کارمند، بحث ها منظم تر از خانواده های کارگر در     می گیرد.

30– چند دیدگاه در مورد تکوین ذهن و وسایل ارتباط جمعی وجود دارد ؟ توضیح دهید ؟

الف – صنعتی شدن        ب – عوام فریبی         ج – کاهش فعالیت های ذهنی

الف – صنعتی شدن و فرهنگ : سود آوری کتاب پر تیراژ،چاپ روزنامه و کتاب توسط ماشین،ظهور رمان نویسان در عصر صنعتی شدن

ب – عوام فریبی :  هدف وسایل ارتباط جمعی، پوشاندن جماعت کثیری است که عملاً در یک دسته مشخص قرار   نمی گیرند. ارزن برژه حتی انتقاد را به کتاب جیبی می کند. معرفی فریبنده این کتاب ها بوسیله جلدهای مصور غالباً چیز دیگری غیر از ذوق ادبی را به یاد می آورد. ظاهر براق و برانگیزاننده این کتب برای عابری تهیه شده که کم حوصله است. سطح فرهنگی او نازل است و حس کنجکاوی وی خیلی کم. خواننده ای که وقت کمی دارد و در جستجوی وسیله ای برای گذران. حتی آثار درام نویسان یونانی مثل اوری پید و سوفوکل به صورت جیبی منتشر      می شود . آدورنو معتقد بود که ارتباط جمعی رابطه میان مردم و شاهکارهای هنری خالص را به ابتذال می کشند.

ج – کاهش فعالیت های ذهنی : (خطر تقلیل فعالیت های فکری) -  وسایل ارتباط جمعی

31– 6 مورد از اثرات منفی تلویزیون بر کودکان و نوجوانان را بنویسید ؟

1 – ارائه صحنه های خشونت آمیز و رواج خشونت

2 – برانگیختن حالت تهاجمی

3 – محدود کردن قدرت ابتکار و خلاقیت

4 – بیگانه ساختن کودکان و نوجوانان با مطالعه

5 – ایجاد درگیری ذهنی در کودکان به علت تماشای فیلم های ویژه سنین بالاتر

6 – شستشوی مغزی

32- 6 مورد از اثرات مثبت تلویزیون بر کودکان و نوجوانان را بنویسید ؟

1 – تحریک حس کنجکاوی

2 – افزایش دانش و اطلاعات

3 – رفع نیازهای فراغتی

4 – ایجاد فرصت شناخت واقعیت ها

5– ایجاد امکان دستیابی به دانستنی ها

6– افزایش اعتماد به نفس و احترام به خود

33– ستاره گرایی چیست ؟

 ارزش گذاری عاطفی برفرد معینی ازطریق جمع ستاره گرایی نامیده می شود و این پدیده زمینه را برای جریان فرافکنی واین همانی ازطرف جمع مساعد می کند.

34– تأثیر وسایل ارتباط جمعی در دگرگونی های اجتماعی و جهان سوم را بنویسید ؟

تحت تأثیر وسایل ارتباط جمعی،هنجارها،ارزش ها و الگوهای اجتماعی بیش از پیش به درون خانواده راه می یابند. از جانب دیگر،جوامع (ملل و تمدن ها) نیز به نوبه خود در تماس با یکدیگرند. دهقانان با پذیرش تلویزیون، رویدادها و مناظر شهر را به روستاها می کشند و از انزوای اجتماعی خود بیرون می آیند. همچنین طبقات مختلف اجتماع از آنچه در سطوح بالا و پایین می گذرد اطلاع می یابند. وسایل ارتباط جمعی جامعه جدید را به سوی تنوع و تعدد راههای زندگی سوق می دهند.

ویلبر شرام به مطالعه وسایل ارتباط جمعی در جهان سوم پرداخته است. به قول شرام توسعه اقتصادی جز در سایه تحقق توسعه اجتماعی میسر نیست و توسعه اجتماعی مستلزم بسط آموزش و اطلاعات است. بنابراین وسایل ارتباط جمعی تأثیری قطعی بر توسعه فرهنگی و از خلال آن توسعه اقتصادی دارند. به قول مک کلند نقش بعضی از حالات روانی (تمایل به داشتن نیاز هر چه بیشتر) در توسعه را نمی توان نادیده گرفت. در مورد تأثیروسایل ارتباط جمعی در کشورهای در حال توسعه باید تأثیر آن را با توجه به شرایط فرهنگ ملی بررسی کرد. وسایل ارتباط جمعی جامعه شهری را بیش از روستاها متأثر می سازد.

35– نظریه شخصیت انتقالی دانیل لرنر در کتاب گذر از نوگرایی را بنویسید.

مطالعات لرنر در سالهای 1951 – 1950 در6 کشور خاورمیانه  (ایران،اردن،ترکیه،سوریه،مصر،لبنان) و نظرات مردم در مورد سینما،مطبوعات و رادیو بوده است. در ابتدا لرنر ملاحظه کرد که رادیو وسینما به جلب افراد باسواد پرداخته و از این طریق موجبات تسریع در بروز دگرگونی های اجتماعی را با ایجاد احتیاجات تازه، عقاید نو و بیداری سیاسی در این 6 کشور فراهم آورده اند. در صورت نشر وسایل ارتباط جمعی بین گروه متوسط جامعه منجر به سه عامل شهرگرایی،سوادآموزی و توسعه وسایل ارتباط جمعی می شد. تأثیر متقابل این سه عامل موجب بروز نهادهایی گردید که در نهایت به شرکت فعالانه مردم در زندگی سیاسی انجامید. انسانی که در جامعه در حال توسعه شخصاً تحول می پذیرد و با اتکا به شخصیت خاص خود جامعه را به حرکت وامی دارد،دارای توانایی خاص در همدلی است.

به قول موکرپ فرد به جای دیدن خویشتن دیگری را می بیند و این همان فرافکنی و این همانی است. بر اساس فرضیه لرنر توانایی هر انسان در جای خود به جای دیگری قرار دادن صرفاً در جوامعی رخ می نماید که مشارکت انسان ها در زندگی اجتماعی قابل توجه است.

لرنر معتقد بود بین استفاده از وسایل ارتباط جمعی و شهرنشینی،رشد اقتصادی و شرکت در زندگی سیاسی (رأی دادن و یا تقبل مسئولیت اجتماعی) رابطه وجود دارد. میزان سواد با میزان شهر نشینی،تعداد رأی دهندگان با نسبت استفاده کنندگان از وسایل ارتاط جمعی (رادیو و روزنامه) همبستگی نشان می دهد.

لرنر افراد جوامع در حال رشد را با توجه به درجات گوناگون شهرنشینی به سه دسته تقسیم کرده است :

1 – شخصیت سنتی و ماقبل توسعه،نه صاحب سواد و برخوردار از وسایل ارتباط جمعی

2 – شخصیت انتقالی (سواد،شهرنشینی،دسترسی به وسایل ارتباط جمعی و همدردی)

3 – شخصیت جدید که در جوامع غربی وجود دارد.

لرنر به افراد بر حسب خواندن روزنامه و گوش دادن به رادیو نمره داده است : نمره کشورها

ترکیه 35،لبنان 29،مصر 22،سوریه 23،اردن 29،ایران 13 ،است.

36 – تأثیر رسانه ها بر مخاطبان از دیدگاه ملوین دفلوئر را بنویسید و برای هر کدام 2 مثال بزنید ؟

تأثیر شناختی – تأثیر عاطفی رسانه ها – تأثیرات رفتاری

1 – تأثیر شناختی : ایجاد ابهام و رفع ابهام از تأثیرات شناختی است. ابهام ناشی از برخورد اطلاعات متناقض با یکدیگر است. هنگام رخ دادن وقایع غیر منتظره و یا اوضاع خاص مردم پیام هایی متناقض را از رسانه ها دریافت می کنند ولی نمی دانند چگونه آن را تفسیر کنند و بر اثر این فشار،رسانه ها در مرحله بعد با اطلاعات کامل تر این ابهام را رفع می کنند. به این ترتیب تفسیرها را محدود می کنند و با ابهام زدایی سبب تجدید ساختار اجتماعی می شوند. (بویژه در کشورهای در حال توسعه)

نمونه های تأثیر شناختی رسانه ها بر مخاطبان: شکل دهی به نگرش ها ، برجسته سازی اخبار ، آموزش دادن به مردم

در زمینه شکل دادن به نگرش ها باید متذکر شد : مخاطبان برای اطلاع از محیط پیرامون خود به منابع اطلاعاتی رسانه ها تکیه دارند.

2 – تأثیر عاطفی رسانه ها :  ایجاد انفعال در مردم ، افزایش احساس نگرانی ، افزایش عدم امنیت اجتماعی در مردم

3 – تأثیرات رفتاری :   ایجاد نگرش های جدید ، مهم جلوه دادن شرایط

37 – سیر تحول ارتباطی جوامع از نظر ژان کلوتیه متفکر کانادایی را نام برده و توضیح دهید ؟

1 – ارتباطات شخصی : در شرایط اولیه زندگی انسان ارتباطات،رودررو،مستقیم و شخصی بود. اشخاص در کنار هم زندگی می کردند و با یکدیگر ارتباط چهره به چهره داشتند.

2 – ارتباطات نخبگان : بیشترین نقش در این دوره ارتباطات مذهبی بود. در مصر قدیم کاهنان مصری،در مسیحیت کشیش ها عامل عمده ارتباطات بودند. در دوره اختراع چاپ مقاومت هایی وجود داشت. ویژگی عمده این ارتباط تکیه بر وعظ و خطابه و شکل گیری کانون های مذهبی بود.

3 – ارتباط جمعی (توده ای) : خبری شدن روزنامه ها و افزایش تیراژ آنها در قرن 19 شکل گرفت و بعدها با گسترش رادیو و تلویزیون توسعه یافت. در این مرحله مخاطبان توده های جمعی هستند که در میان آنها شکل خاصی از ارتباطات یعنی ارتباطات توده وار سامان می گیرد.

4 – ارتباط فردی : در این مرحله ارتباطات براساس تمایلات فردگرایانه است. فرد دارای تمایلات،از جمع جدا گردیده و به سوی انواع رسانه های فردگرا سوق پیدا می کند. گسترش دستگاه فردگرا مثل ویدئو،ضبط صوت،کامپیوتر و موبایل است.

38- نظریه هژمونی فرهنگی چیست ؟

نظریه هژمونی فرهنگی را گرامشی مطرح کرد. وی این اصطلاح را در رابطه با ایدئولوژی حاکم در جامعه به کار برد. از نظر این دیدگاه نظریه سلطه ایدئولوژی تصویر مخدوشی از واقعیت یا روابط طبقاتی بدست می دهد.آلتوسر نقش رسانه های همگانی را در انتشار ایدئولوژی حاکم برجسته می نمود.

39 - درمورد تأثیر وسایل ارتباط جمعی بر مخاطبان 3 دیدگاه مطرح است ، نام برده و یکی را به دلخواه توضیح دهید ؟

الف – دیدگاه قدرت نامحدود رسانه ها و مخاطب منفعل

ب – دیدگاه قدرت محدود رسانه یا مخاطب فعال (نظریه استحکام)

ج – دیدگاه قدرت مشروط رسانه ها

دیدگاه قدرت مشروط رسانه ها :  بر اساس این دیدگاه رسانه های جمعی بسته به اوضاع و احوال مخاطبان بر آنان تأثیر می گذارند. این دیدگاه می گوید : تأثیرگذاری رسانه ها بر مخاطبان تأثیرات مستقیم،آنی و کوتاه مدت نیست بلکه تدریجی،غیر مستقیم و نامحسوس است.

40– تعدد وسایل ارتباط جمعی و خنثی سازی اثرات را توضیح دهید ؟

در جامعه ای که دولت انحصار وسایل خبری را بطور نسبی در اختیار دارد تأثیر این وسایل با جامعه ای دیگر که در آن شاهد تعدد وسایل خبری و مکانیزم های مختلط آن هستیم یکی نیست. اما در جامعه لیبرال به قول ژان کازنو وسایل ارتباط جمعی تحت نظارت دولت نیستند ممکن است اثر تلویزیون بوسیله روزنامه یا رادیو یا اینترنت خنثی گردد. به انحصارآوری وسایل ارتباط جمعی هر قدر هم نسبی و محدود باشد می تواند موجب بروز تأثیراتی چشمگیر از جانب وسایل ارتباط جمعی بر افراد شود اما در شرایط پیدایی انحصار ناقص و یا آن گاه که در یک جامعه وسایل ارتباط جمعی در اختیار گروههای گوناگون است. اثرات این وسایل نسبت به شرایط اول کمتر خواهد بود. تعدد وسایل ارتباط جمعی در یک جامعه وابسته به گروهها و احزاب مختلف تأثیرات همدیگر را خنثی می کنند.

41- اثر بومرانگ ، انگ و کاستی تأثیر وسایل ارتباط جمعی را توضیح دهید؟

] بومرانگ چوبی است خمیده که پس از پرتاب به سوی پرتاب کننده باز می گردد[. یک وسیله ارتباطی اعم از روزنامه، رادیو، تلویزیون زمانی که به پخش اخباری نادرست می پردازد،در دراز مدت، خود تحت تأثیر همان فرستاده هایش قرار گرفته،هویتی دیگر می یابد . بر اساس این تعبیر زمانی که یک وسیله ارتباطی به سوء استفاده از امکاناتش پرداخت و موجب گمراهی بسیاری را فراهم ساخت در دراز مدت چنان انگ دروغ زنی برآن زده می شود که استفاده از آن شأن اجتماعی افراد را تنزل می دهد، استناد بدان به معنای فقدان اندیشه و ساده لوحی محسوب     می شود. حتی زمانی که آن وسیله سعی در پخش اخباری درست می نماید تحت تأثیر همین هویت ثانوی خبر و اطلاعات فاقد ارزش شناخته می شود.

42– دو تن از پیشگامان مکتب فرانکفورت را نام برده و نظرات آنها را در مورد تأثیر وسایل ارتباط جمعی بنویسید ؟

آدورنو و هورکهایمر از پیشگامان این مکتب معتقدند فرهنگ واقعی نقاد و معترض است. اصلی ترین محصول صنعت فرهنگی،فرهنگ توده است که محصول تلفیق فرهنگ،سرگرمی و تبلیغات در جامعه مدرن است و همراه با سرنوشت سرمایه داری فرهنگ توده همواره تجاری و زیانبار است. باعث ادغام افراد در یک کلیت اجتماعی ساختگی و شیء واره می گردد و مانع رشد تخیل فرد می شود و باعث سرکوبی استعداد انقلابی و آسیب پذیری در برابر عوام فریبان می گردد. صنعت فرهنگی باعث از خود بیگانگی فرد می شود. فرهنگ توده ای دروغین است و مبین سلطه گری.

با تشکر از همکاری خانم امیدوار